Tasviriy san’at va muhandistlik grafikasi” kafedrasi 2- bosqich 205- guruh talabasi Mamasodiqova Mohlaroyimning

Murakkab siniq qirqim. Siniq qirqim. 19-rasmda, a da murakkab siniq qirqim namunasi ko‘rsatilgan. Qirqim yaqqol tasvirda qulay bo‘lishi uchun detalni shartli burib tasvirladik. Detalni o‘zaro kesishuvchi tekisliklar bilan kesish natijasida hosil bo‘lgan qirqim siniq qirqim deyiladi. Bu yerda A tekislik V ga parallel bo‘lib, V ga o‘zining haqiqiy kattaligida, A1 yordamida hosil bo‘lgan qirqim V ga o‘zgarib, ya’ni qisqarib proyeksiyalanadi (bu yerda ikkinchi A shartli A1 deb belgilandi). Chizmada bu ikkala tekislik hosil qilgan qirqimlarni bitta tekislikka keltirib tasvirlash zarur. Buning uchun A tekislik o‘z o‘rnida qoldirilib, A1 ni chapdan o‘ngga A bilan bitta tekislik hosil qilguncha buriladi. Shunda A1 tekislikdagi tasvir ham V ga o‘zining haqiqiy kattaligida proyeksiyalanadi. Natijada A va A1 dagi qirqimlar bir-biri bilan bitta tekislikka keltiriladi (19-rasm, b) va ikkala tekislikdagi qirqimlardan yaxlit bitta qirqim hosil bo‘ladi. Chizmada bu tekisliklarning o‘zaro kesishishi, ya’ni siniq chizig‘i detalning V ga parallel simmetriya o‘qi bilan qo‘shilib qolgani uchun u joy shtrix-punktir chiziqdatasvirlanadi. Bu chizmada ham qanday qirqim qo‘llanilganligini bilish kerak bo‘lsa, detalning ustki ko‘rinishiga qaraladi.


19-rasm
Aksonometrik proyeksiyalarda qirqimlarni bajarilishi.
Tasvirlashaksonometrik qoidalarga amal qilib to‘g‘ri bajarilgan detalning ichki tuzilishini, qirqim qo‘llanilmagan bo‘lsa, o‘qish qiyinlashadi. Shu boisdan, to‘g‘ri burchakli ko‘rinish chizmalaridagi kabi detalning ichki tuzilishini aniqlash maqsadida aksonometrik proyeksiyada ham qirqim qo‘llaniladi. Detallarning aksonometrik proyeksiyalarini qirqimsiz chizish usulini o‘rgangan edingiz. Endi detalning ichki tuzilishini aksonometriyada aniqlash maqsadida qirqimni bajarishni ko‘rib chiqamiz. Aksonometriyada ham qirqimlar ko‘rinishlaridagi kabi frontal, profil va gorizontal qirqimlar tatbiq qilinadi. Misol. 20-rasm, a da berilgan detalning ko‘rinishlari asosida uning aksonometriyasi chizilib, qirqimlari bajarilsin. Quyida detalning izometriyasida qirqim chizish bosqichma-bosqich ko‘rsatilgan. Ellips (aylana) markazi O da x, y, z o‘qlar belgilanadi (20-rasm, b). Ular detal asosida ham belgilanadi va detalning asosi– prizma yasaladi (20-rasm, c). Detal asosi ustidagi prizma hamda undagi va ostidagi ellipslar chiziladi. x va y o‘qlar orqali frontal va profil kesuvchi tekisliklar o‘tgan, deb faraz qilinadi. Bu tekisliklar o‘zaro z o‘qida kesishadi. Shunda tekisliklar detalning vertikal 1–1, 2–2, 3–3 va 4–4 hamda gorizontal 1–2, 3–4 chiziqlaridi kesishadi (20-rasm, d). Bu chiziqlarning ortiqchalari o‘chiriladi va chizma taxt qilinadi (21-rasm, e).


20-rasm



21-rasm
Detalning qirqilgan yuzalari izometriyada 21-rasm, a dagi kabi shtrixlanadi. O dan x, y va z o‘qlarga bir xil masofalar OA=OB=OC tarzida o‘lchab qo‘yiladi va AB, AC, BC lar o‘zaro tutashtiriladi. Shunda H, V, W tekisliklarga parallel joylashgan kesim yuzalarining shtrixlanish yo‘nalishi hosil bo‘ladi. Frontal dimetriyada kesim yuzalarini shtrixlash 21-rasm, b da ko‘rsatilgan. Bu yerda O dan x va z larga bir xil OA = OC, y o‘qiga OB = 1/2 OA (OC), ya’ni ikki marta kam o‘lchab qo‘yiladi. Shunda V dagi AC shtrix chiziq x va z ga nisbatan 45° burchak ostida chizilgan bo‘ladi.