Tasviriy san’at va muhandistlik grafikasi” kafedrasi 2- bosqich 205- guruh talabasi Mamasodiqova Mohlaroyimning

Ko‘rinishning yarmi bilan qirqimning yarmini birlashtirish.
Ko‘pincha detalning shaklini faqat ko‘rinish yoki qirqim yordamida aniqlash mumkin. Shu sababli ham ko‘rinish bilan qirqimni alohida-alohida chizish shart emas. Buning uchun bitta tasvirda ham ko‘rinish, ham qirqimni birlashtirib tasvirlash orqali maqsadga erishish mumkin. Bunday chizmada standartga muvofiq qirqimning yarmini ko‘rinishning yarmi bilan birlashtirib tasvirlashga yo‘l qo‘yiladi. Shunday qilinganda detalning tashqi shakli bilan uning ichki tuzilishini bir vaqtning o‘zida ko‘rsatish mumkin bo‘ladi . Shunda sirtdagi teshiklardan orqadagisi to‘g‘ri to‘rtburchak, oldindagisi silindrik ekanligi ham ravshanlashadi. Ko‘rinishning yarmini qirqimning yarmi bilan birlashtirib tasvirlash. 16-rasm, a da detalning ko‘rinishlarida qirqim tatbiq etilmagan. Shu detalning frontal qirqimi 16-rasm, b da ko‘rsatilgan. Endi shu ikkala chizmadan bitta chizma hosil qilish uchun ko‘rinishning yarmi – c va d, qirqimning yarmi – m va n tomonlar qo‘shib chiziladi. Ustdan ko‘rinishi o‘zgartirilmaydi. Ko‘rinishning yarmi bilan qirqimning yarmini birlashtirib tasvirlangan chizmasi hosil bo‘ladi. Bunday chizmalar chorak qirqim tatbiq qilingan chizmalar deyiladi. Bunday qirqimlarda: 1. Ko‘rinish va qirqim birlashtirilgan joy chegaralari detalning simmetriya o‘qi, ya’ni shtrix-punktir chiziq orqali ko‘rsatiladi. 2. Detalning ko‘rinish (chap) tomonidagi ichki tuzilishini ko‘rsatuvchi shtrix chiziqlar o‘chirib tashlanadi. 3. Frontal va profil ko‘rinishda qirqim doimo simmetriya o‘qining o‘ng tomonida yoki gorizontal qirqimda gorizontal simmetriya o‘qining ostida tasvirlanadi. Yarim ko‘rinishni yarim qirqim bilan qo‘shib tasvirlashda, ba’zi o‘lchamlarning strelkalari bir tomonlama qo‘yiladi. Lekin o‘lcham qiymati 12to‘liq yoziladi. Masalan, 17-rasmdagi 30 o‘lchamlar. Strelka qo‘yilmagan tomoniva simmetriya o‘qidan biroz o‘tgan bo‘ladi.


16-rasm

Murakkab qirqimlar. Ko‘pincha detalning ichki ko‘rinishini bitta kesuvchi tekislik orqali ko‘rsatib bo‘lmaydi. Bunday holatlarda ikkita va undan ortiq tekislikdan foydalanishga to‘g‘ri keladi. Detalni bittadan ortiq tekislik orqali kesish natijasida hosil bo‘lgan qirqim murakkab qirqim deyiladi. Murakkab qirqimning pog‘onali va siniq qirqim turlari mavjud. Pog‘onali qirqim. Detalni bir-biriga parallel bo‘lgan tekisliklar bilan kesish natijasida hosil qilingan qirqim pog‘onali qirqim deyiladi (18-rasmda, a). Bu yerda A, A tekisliklar hosil qilgan qirqimlar o‘zaro parallel, lekin chizmada (18-rasmda, b) qirqimlar bitta tekislikka keltirilgan, ya’ni qo‘shilgan holda yaxlit tasvirlanadi. Chizmada qirqimning oddiy yoki murakkabligini A–A yozuv orqali bilib bo‘lmaydi. Qirqim turi ustki ko‘rinishida kesim chizig‘iga qarab aniqlanadi. Chizmada ikkita tekislik orqali hosil bo‘lgan qirqim bitta tekislik kesib o‘tgandek bir tomonlama shtrixlanadi.



18-rasm