Tasviriy san’at tur va janrlari

Umumlashtirish
- insonning voqelikni bilish, tadqiq etishdagi muhim fikriy 
amallaridan biri; narsa va hodisalarning oʻxshash hamda muhim belgi, 
xususiyatlarini, bogʻlanishlarni fikran muayyan tushunchaga birlashtirish jarayoni va 
uning natijasi. U. — ilmiy bilishning muhim vositalaridan hisoblanadi. U.da 
ayrimlikdan umumiylikka oʻtiladi (mas, "issiqlik" tushunchasidan "energiya" 
tushunchasiga oʻtish) va umumiy tushuncha, hukm, nazariyalar hosil qilinadi (sabzi, 
piyoz, karam — sabzavot; olma, nok, oʻrik — daraxt). Bunday tushunchalardan 
yuzaga kelgan umumiy bilim moddiy olamni chuqurroq aks ettirib, uning mohiyatini 
anglab olishga yordam beradi. Voqelik toʻgʻrisidagi tushunchalarni, ularga 
asoslangan bilimlarni umumlashtirmasdan fanlarning asosiy kategoriyalarini yaratib 
boʻlmaydi. U.siz bilimlarimizni sistemaga solish mumkin emas. U.siz fan va ilmiy 
bilimlar taraqqiy eta olmaydi. Barcha ilmiy kategoriyalar, ular yordamida 
ifodalanuvchi qonun va tamoyillar, tajribada toʻplangan empirik tushunchalar U. 
natijasida hosil qilingan. 
Mubolag‘a arab tilida «kattalashtirish», «kuchaytirish» ma’nosini bildirib, 
adabiy asarda tasvirlanayotgan badiiy timsol holati yoki harakatini bо‘rttirib, 
kuchaytirib ifodalash san’ati demakdir. Bu xil tasvirda badiiy timsol xususiyatlari 
yaqqolroq namoyon bо‘ladi, о‘quvchi kо‘zi oldida yorqinroq gavdalanadi. Bu xil 
tasvirning shartli ekanini bо‘lib, uning vositasida yoridan ayrilgan inson 
kechinmalarining nihoyat darajada kuchli ekaniga ishonch hosil qiladi. 
Obrazli vositalarning eng asosiylaridan biri – umumlashtirish, ya’ni rassomning 
nafaqat predmetlarning individual, konkret xususiyatlari va insonlar 
xarakterlarini ilg‘ash, hamda tasvirlashga bо‘lgan layoqati, balki kо‘plab 
о‘xshash odam va predmetlarning о‘ta xarakterli bо‘lgan tipik
xususiyatlarining yig‘indisini о‘z tafak-kuri va his-tuyg‘usi orqali izlab
topishdan iboratdir. 
Rassom ijodida umumlashtirish jarayoni qanday davom etadi degan savol 
tug‘ilishi aniq. Kо‘p rassomlar hayot jarayonida qiyofasida uni qiziqtirayotgan
xususiyatlar mujassam bо‘lgan konkret inson tipini izchil izlashadi. Aynan 

---

shunday xususiyatli tipaj topilgan taqdirda, rassom uni imkon qadar haqqoniy
ifodalab tasvirlashga harakat qiladi. Lekin bunday “muvaffaqiyatli ” 
uchrashuvlar juda kam hol-lardagina yuz berishi mumkin. Kо‘pincha rassom
tasavvuridagi izla-nayotgan konkret tip haqidagi о‘z ideali yoki prototipini 
yaratgan bо‘lib, mana shu tasavvurdagi, uni о‘zining ichki tuyg‘ulari orqali
his qila-yotgan, biroz mavhum obraz rassomni konkret insonni izlab topishga 
undaydi. Bu о‘rinda V.Surikovning “Boyarinya Morozova” kartinasining