Tashmatov Shuhrul 11 itini не t Icli

"Yillik Yer egasi Unimsiz sinf bo‘nak" daiomadi bo'raklari

2 ming 2 mine 1 ming

1 ming

I ming

ming

boshlang‘ich bo‘nak foizlarini to‘lash uchun foydalaniladigan summalar

Yer egasi daiomadi va

Yillik bo'naklaiining qoplanishi

1 ming

1 ming

2 ming

Izoh. Strelkalar xarajatlaming yo'nalishini ko'rsatadi.

1. 
   chizma. F.Kencning iqtisodiy jadval (birinchi varianti).
   

Bund an bir ming kelasi yil ucliun aylanma kapitali sifatida reinves- titsiya qilinadi.

1-jadval

Iqtisodjotdagi uch tarmoqning o‘zaro bog¹liqligi

Ishlab chiqarish	X a r i d I II III			Ishlab chiqarishning bii yillik hajmi
Fermerlar	2	1	2	5
Yer egalari	2	0	0	2
Himarmandlar	1	1	0	2
Yakuniy xarid	5	2	2	9

Bu jadvalda uch tarmoq (sektor)ning o‘zaro bog'Iiqligi ko'rsatib berilgan.

Shuni ta’kidlab o'tish kerakki, jadvalning boshqa variantida ham oddiy takror ishlab chiqarish qarab chiqilgan (boshlang'ich va oxiigi holat teng). Hayotda odatda kengaytirilgan takror ishlab chiqarish ro‘y beradi. F.Kenening asosiy vazifasi qirol va yer egaiarini jamiyat asosi sifatida saqlab qoiish edi. Ammo u mulkdorlar sinfrni birinchi o'ringa qo^£ya olmas edi, chunki bu olimning dehqonchilikning ustunligi haqidagi fiziokratik konsepsiyasiga qarshi chiqar edi. Bundan tashqari, u asosiy tamoyilni - sinflaming ishlab chiqarish vositalariga muno- sabatini inkor etadi.

Jadvalda F.Kene iqtisodiy ta’limotining asosiy tomonlari: uning «sof mahsulot» va «kapital», unumli va unumsiz sinflar to'g'risidagi ta’limoti aks etgan; unda mnallifning kapitalistik ishlab chiqarish usulining himoyachisi sifatidagi sinfiy pozitsiyasi ham ko'rinib turibdi. F.Kene takror ishlab chiqarish jarayonini tahlil qilishga kirishganda baholaming o‘zgarmasIigini asos qilib oladi (bunda almashuv ekvi- valentlik tamoyili asosida ro‘y beryapti deb faxaz qilinadi). Bu jarayon tashqi bozordan abstraksiya qilinadi (ya’ni bu hodisa faqat ichki bozor sharoitida ro‘y beryapti deb qarash kerak).

Qishloq xo'jalik yilining hosil yig‘ib olish tugallangan davri muomala (aylanish) momentining boshlang‘ich punkti qilib olingan. Deh­qonchilik yalpi mahsulotining qiymati 5 mlrd. livr (1799-yilgacha amal qilgan o‘sha davrdagi Fransiya pul birligi) bo‘lib (4 mlrd. oziq-ovqat,

1. 
   mlrd. xomashyo), u unumli sinf vakillariga (fermerlarga) tegishli, shundan 1 mlrd. sarflangan asosiy kapital qiymatini qoplaydi. Jami aso­siy kapital («boshlang'ich avans*) 10 mlrd. livrga teng deb qabul qi- linsa, u ta’mirlashga (amortizatsiyaga) muhtoj, ya’ni har yili o'zining boshlang‘ich qiymatiga nisbatan 10 foiz yeyiladi (eskiradi) deb Iiisob- Janadi. Aylanma kapital («yillik avans») 2 mlrd. «sof mahsulot» qiymati
   
2. 
   mlrd.

Shunday qilib, yalpi ijtimoiy mahsulot 7 mlrd, livrga teng (5 mlrd. +

2. 
   mlrd.). Undan tashqari, fermerlar qo‘lida naqd 2 mlrd. livr pul ham bor (5 mlrd. + 2 mlrd. + 2 mlrd. = 9 mlrd.), ular bu summani muomala
   

• 
  aylanish boshlanguncha yer egalariga ijara haqi, ya’ni renta to‘lab qo'ygan edilar.
  

Xo‘sh, bu variantda yaratilgan mahsulotning realizatsiya va ay- lanish jarayoni qanday amalga oshadi? «Iqtisodiy jadval»ning shart- lariga ko‘ra bu jarayon besh aktdan iborat bo‘lib, har biii 1 mlrd. livr­ga teng.

1. Mulkdorlar «unumli sinf»dan 1 mlrd. livrlik oziq-ovqat mahsulot- lari sotib oladilar. Natijada bu operatsiyada qishloq xo'jaligi mahsuloti- ning 1/5 qismi realizatsiya qilinadi, yer egalarining mulki muomala

Saiioatchilar (unumsiz sini) 2 mlid.

Fermerlar (unumli sinf) 5 mlrd.

Put

PuL

1 mlrd.