Tashmatov Shuhrul 11 itini не t Icli

Jon Brey. J.Breyning «Mehnatga nisbatan adolatsizlik va uni bartaraf etish yo‘llari» nomli kitobi 1839 yilda nashx qilindi. T.Godskin va J.Greyning pamfletlari kabi Breyning kitobi ham katta shuhrat qozondi. U ham ishchilar orasidan yetishib chiqqan bo‘lib, bosma- xonada harf teruvchi va muqova qiluvchi bo'lib ishiar edi. Dunyoda adolatsizliklar qayerdan vujudga kelishini, jamiyat va davlat nima ekanligini, mehnatning zaruriyati, kapital jamg'aiish va ayirboshlash xususiyatlarirJ o'rganishga o‘z e’tiborini qaratdi.

Uning fikricha, ayirboshlash tengsizligi bir sinfga hech narsa bilan shug‘ullanmaslikni va dabdabali yashashni ta’minlaydi, boshqa bir sinfni og‘ix mehnatga mahkum etadi.

J.Brey hech qanday siyosiy saylov islohotlari bu taitibni o‘zgartir- maydi, deydi. Mavjud tartibdagi ishchilar smii qanchalik aqlli, yuqori ma’naviyatli yoki mehnatsevar kuch bo‘lishidan qat’i nazar, to^cg‘rilab bo'lmaydigan qullikka mahkumdirlar. Shuning bilan birgalikda, u ishchilar sinilning kurashi kishilarga qarshi emas, balki tuzumga qarshi, u kapitalistlar bilan yoki kapital bilan emas, baiki kapitalni qo‘llash usuli bilan ekanligini uqtiradi.

2. 
   Marksizm vujudga kelishining tarixiy shart-sharoitlari
   

Sismondi Prudon, qisman Smit, Rikardo, xayoliy sotsialistlar va boshqalar kapitalistik tizimning bir qancha negativ tomonlarini ochib bergan edilar. Ana shu illatlar bu davrda keskin kuchaydi, mehnat va kapital, ishchilar va sohibkorlar o‘rtasidagi qarama-qarshilik tobora ortib bordi. 1831-34-yfflar Fransiyada Lion to‘quvchilari, 30-40-yillarda Angliyadagi vuddistlar va chartistlar harakati ishchilar sinfming musta­qil sinf sifatidagi chiqishlari edi. 1844-yilda Sileziya to^:quvchiLarining qo‘zg‘oloni Germaniyadagi inqilobiy harakat darakchisi bo^£ldi. 1848- yilda burjua inqilobi tufayli marksiznming vujudga kelish jarayoni yanada kuchaydi. Awalgi davrdagi iqtisodiy talablar asta-sekin siyosiy tus ola boshladi.

Vujudga kelgan siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy sharoit та awalgi davrdagi bir qancha iqtisodiy g‘oyalar asosida, birinchi navbatda klassik iqtisodiy naktab, utopik sotsializm ta’limotlari tufayli marksizm shakUandi. ■Capitalistik tuzum, hozirgi davr tili bilan aytganda, bozor iqtisodining >ekam-u ko'st emasligi, uning ijobiy tomonlari bilan birga hal etilishi ;hart bo'lgan muammolarining ham mavjudligi yangi iqtisodiy ta’limot jaydo bo'lishiga turtki bo'ldi.

2. 
   K.Marksning iqtisodiy ta’Iimoti
   

K.Marksning bosh iqtisodiy asari «Kapital» bo'lib, unda asosiy .qtisodiy g'oyalar ilgari suriladi (1-jildi 1867-yilda nashr etilgan). Marksning iqtisodiy merosida klassik maktab g'oyalari asosiydir. Bu Dlimnmg tadqiqot predmetida iqtisodiyotda ishlab chiqarish sohalari muammolaming tahlili ustuvordir. V.Petti tadqiqotlariga baho be rib, ishlab chiqarishning buijua munosabatlarini ichki aloqalari o‘rga- nilishini ta’kidiaydi.

Tadqiqot uslubi boshqa olimlardan keskin farq qilmaydi, iqtisodiy jarayonlar siyosat va davlatga nisbatan ustuvor hisoblanadi, ammo kapitalizm va shunga muvofiq xo'jalik yuritishning bozor mexanizmi o'tkinchi deb qaraladi.