«tasdiqlayman» Urganch tumani tarmoqli texnikumi direktori Z. Saidniyozova

A = IUt.

O'tkazgichdagi kuchlanish esa tok kuchi I va o'tkazgichning qarshiligi R bilan quyidagicha bog'langan:

U = IR.
Tok ishi formulasiga kuchlanishning bu ifodasini qo'yib, quyidagi formulani hosil qilamiz:


A =I² Rt
O'tkazgichlardan o'tayotgan tok kuchi bir xil, shuning uchun tokning bajargan ishi, binobarin, o'tkazgichlarning qizishi ham ularning qarshiliklariga to'g'ri proporsional.
Bu holda, elektr maydon energiyasi issiqlikka aylangani uchun, elektr toki bajargan ish
o'tkazgichdan ajralgan issiqlik miqdoriga teng:
Q = I² Rt.

a	b
62-rasm

Bu formula tokning issiqlik ta'siri qonunini ifodalaydi va Joul - Lens qonuni deb ataladi. Bu qonun quyidagicha ta'riflanadi:
O'tkazgichdan elektr toki o'tayotganda ajraladigan issiqlik miqdori tok kuchi kvadratning o'tkazgich qarshiligiga va tokning o'tkazgichdan o'tish vaqtiga ko'paytirilganiga teng.

2. 
   Cho'g'lanma elektr lampaning tuzilishi. Cho'g'lanma elektr lampada qizuvchi element spiral qilib o'ralgan ingichka volfram tola 1 dan iboratdir (62-a
   

rasm). Tola tayyorlash uchun volframning tanlanishiga sabab, uning erishi qiyinligi va berilgan shaklni qiziganda ham yaxshi saqlashidir.

Spiral maxsus tutqichlar 2 yordamida inert gaz bilan to'ldirilgan shisha ballon ichiga o'rnatiladi, inert gaz volframni oksidlamaydi. Agar havo bo`lsa, spiral bir onning o`zida kuyadi. Balon ichida vakuum bo`lsa volfram tolasi qizigan sari bug`lanishi tezlashib ingichkalashadi va tezda uziladi, kuyadi. Inert gaz bo`lsa bug`lanishga yo`l qo`ymaydi.

Ballon burama 3 ga mahkamlanadi, buramaga volfram spiral 1ga tok keltiruvchi o'tkazgichlar ham ulanadi. Lampa patronga burab kiritiladi (62-b rasm). Cho'g'lanma lampalar qulay, sodda va ishonchlidir, lekin iqtisodiy jihatdan kam foydali yorug'lik manbaidir. Masalan, quvvati 100 Vt bo'lgan lampada elektr energiyaning faqat 4 % yoro'g'likka aylansa, 96% i issiqlikka aylanadi.

3. 
   Foydali ish koeffitsiyenti. Texnikada u yoki bu qurilmani baholash uchun maxsus kattalik – foydali ish koeffitsiyenti (qisqacha FIK) kiritilgan. Foydali ish koeffitsiyenti yunoncha (eta) harfi bilan belgilanadi.
   

O'zgargan energiyaning (ish yoki quvvatning) iste'mol qilingan butun energiyaga (ish yoki quvvatga) nisbati foydali ish koeffitsiyenti deyiladi.


Ko'pincha FIK foizlar hisobida ifodalanadi:
Yuqorida keltirilgan ma'lumotlarga ko'ra cho'g'lanma elektr lampaning FIKni hisoblaymiz:

Taqqoslash uchun aytish mumkinki, “kunduzgi yorug'lik” (lyuminessent) lampasining FIK taxminan 15% ga, ko'chalarni yoritishga ishlatiladigan natr iyli lampalarning FIK esataxminan 25% ga teng.

4.