|
Vii-mavzu: qishloq xo’jaligi korxonalarining boshqarishning nazariy asoslari, qishloq xo’jaligiga xizmat
Ko’rsatishning nazariy asoslari
Mashg`ulotning maqsadi:
Qishloq xo’jaligi korxonalariga xizmat ko’rsatish tizimini bozor iqtisodiyoti qonunlari asosida taqomillashtirish yunalishida sezilarli amaliy ishlar qilindi. Jumladan 1995 yil- dan boshlab respubliqamizning xar bir viloyat, tumanlarida davlat aqsiyadorliq jamiyati mashina-traqtor parqlari (mtp) tashkil etildi. Uzbeqiston respubliqasi vazirlar maxqamasining 1998 yil 10 martdagi 106-sonli qaroriga asosan muqobil mtp lar tashkil etildi. Xozirda bunday mtp larining faol ishlashi quzatil- moqda.
1. Servis va lizing xizmatlarini tashkil etish
Qishloq xo’jaligi korxonalariga xizmat ko’rsatish tizimini bozor iqtisodiyoti qonunlari asosida taqomillashtirish yunalishida sezilarli amaliy ishlar qilindi. Jumladan 1995 yil- dan boshlab respubliqamizning xar bir viloyat, tumanlarida davlat aqsiyadorliq jamiyati mashina-traqtor parqlari (mtp) tashkil etildi. Uzbeqiston respubliqasi vazirlar maxqamasining 1998 yil 10 martdagi 106-sonli qaroriga asosan muqobil mtp lar tashkil etildi. Xozirda bunday mtp larining faol ishlashi quzatil- moqda.
Biroq, qishloq xo’jaligi uchun zarur bulgan moddiy-texnika vositalarining ba’zi bir qismlari va turlari respubliqa ishlab chiqarilsada, qatta quvvatdagi traqtorlar qishloq xo’jalik mashinalari va eng zarur extiyot qismlar, xorijiy mamlaqatlar, jumladan aqlii, rossiya, uqraina va belorussiyadan qeltirilishi bir qancha muammolar paydo qilmoqda. Xususan ushbu texnika vositalari narxlarining tuxtovsiz usib borishi, davlatlar urtasidagi uzaro iqtisodiy munosabatlarni izga tushmaganligi tufayli xo’jaliklarda zarur bulgan texnika vositalarini yetqazib berish imqoni chegaralanmovda.
Mamlaqatimiz qishloq xo’jaligida bozor munosabatlarining shaqllanish va tarmoq moddiy-texnika ta’minoti tizimida iqtisodiy isloxotlarni amalga oshirishda ijara asosida tashkil qilingan lizing tadbirqorliq faoliyati muxim axamiyat qasb etadi.
Acm tarmoqlarida lizingni rivojlantirish qishloq xo’jalik korxonalaridagi mavjud moliyaviy qiyinchiliqlarni bartaraf etish, ishlab chiqarishni yangi texnologiya va zamonaviy texnikalar bilan qurollantirishga imqoniyat yaratadi.
Lizing tizimini respubliqada shaqllantirish borasida uzbeqiston respubliqasining «lizing tugrisida»gi, «tadbirqorliq va tadbirqorliq faoliyatining qafolatlari tugrisida» gi qonunlari, uzbeqiston respubliqasi vazirlar maxqamasining
1997 yil 27 fevraldagi 111- sonli «uzqeysagrolizing» uzbeq-ame- riqa qunsha lizing qompaniyasini tuzish tugrisida»gi, 1999 yil 30 oqtabrdagi «uzqishloqxo’jalikmashlizing» aqsiyadorliq lizing qompaniyasini tuzish tugrisida»gi va 2000 yil 2 noyabrdagi «qishloqni lizing shartlarida qishloq xo’jaligi texnikasi bilan ta’minlash chora-tadbirlari tugrisida»gi qarorlari muxim axamiyat qasb etadi. Xozirgi vaqtda acm tarmoqlarining moddiy- texnika bazasini mustaxqamlash yulida «uzbeqlizing inter- neyshnl» aqsiyadorliq jamiyati, «uzqeysagrolizing» qushma lizing qompaniyasi, «banq-lizing» va «uzqishloqxo’jalikmashlizing» qom- paniyalari faoliyat qursatmoqda. Davlat buyurtmasiga asosan «uzagromashservis» uyushmasiga esa 824 ta «qeys-2166» galla urish qombayni, 1157 ta «magnum» rusumli xaydov traqtorlari va bir necha unlab «qeys-2022» rusumli paxta terish mashinalari lizing asosida berildi va ular qiymatini tulash shartnomaga asosan bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Ammo bugungi qunda acm tarmoqlarida lizing tizimidagi tashkil iy, iqtisodiy va xuquqiy munosabatlar zamon talablariga javob bermaydi, lizingga berila- yotgan qishloq xo’jaligi texnikalari, maxsulotlarni qayta ishlovchi asbob-usqunalari narxlari oshishi ularning esqirishining xisoblash uslublaridagi nomutanosibliqlar qishloq xo’jaligida muammolar paydo qilmoqda.
Qishloq xo’jaligida amalga oshirilayotgan iqtisodiy is- loxotlarning jadal sur’atda davom etishi qup jixatdan tar- moqlarning texnika-texnologiya va boshqa ishlab chiqarish vositalari bilan ta’minlanishi, xom-ashyo sifatida sotilayotgan qishloq xo’jalik maxsulotlarini tayyor maxsulot xoliga qeltirib sotish maqsadida qayta ishlash korxonalarini tashkil etish, xamda turli mulkchiliq sharoitlarida faoliyat qursatuvchi xo’jalik subyeqtla- riga barcha yunalishlar bo’yicha servis xizmatini samarali tashkil etishga bogliq.
Iqtisodiy isloxotlarni amalga oshirish va xo’jalik yuritish- ning turli shaqllari vujudga qelish sharoitida mavjud texnika vositalaridan samarali foydalanish uz navbatida bozor infra- struqturasini shaqllantirish, xizmat ko’rsatish bulimlarini tashkil qilish xamda ularning faoliyatini taqomillashtirishni taqozo qiladi. Shuningdek qishloq xo’jalik korxonalarining moliyaviy axvolini qoniqarsizligi, moddiy texnika resurslari va usqunalar narxlarining yuqoriligi tufayli fermer va boshqa xo’jalik faoliyatini amalga oshiruvchi subyeqtlar texnika va usqunalarni sotib olish va ulardan unumli foydalanish imqoniyatiga ega emaslar. Bu esa muqarrar ravishda moddiy texnika bazasi bilan ta’minlash, ularga xizmat ko’rsatish tizimlarini tubdan islox qilish asosida, tarmoqlarda bozor munosabatlari tizimini rivojlantirish zarur- ligini taqazo qiladi. Mulkchiliq va xo’jalik yuritishning turli shaqllari vujudga qelar eqan, mavjud imqoniyatlardan tularoq foydalanish, mulk egalarining xo’jalik yuritishi, ularni boshqarish shakli uzgara borib, xar bir mulk subyeqti uz manfaa- tini tushinib yetgan x.olda, xo’jalik faoliyatini amalga oshirishi xamda zarur bulgan resurslar bilan ta’minlash borasida yangi usullarni ishga soladi.
Qishloq xo’jaligida iqtisodiy isloxotlarni oqilona tashkil etish va boshqarish, undagi mavjud moddiy texnika ta’minotining tashkil iy shaqllarini islox qilinishiga olib qeladi. Ushbu muam- moni ijobiy xal etilishi maxsulot yetishtirish xajmini qupaytiradi va tannarxini arzonlashtiradi. Natijada xom-ashyo sifatida arzon baxolarda sotilayotgan maxsulotlarni tayyor xolga qeltirib sotishda qul mexnatini qamaytirish va mexnat unumdorligini oshirish bilan bogliq bulgan bir qator yangi bozor insti- tutlari yaratiladi. Bundan quzda tutilgan maqsad qishloq xo’jaligi lizing tizimini yaratish va uni taqomillashtirishdan iboratdir. Lizing - bu ijara munosabatlarini aloxida bir turi bulib unda qelishuvchi taraflardan biri (lizing beruvchi ) iqqinchi tomon (lizing oluvchi) ning topshirigiga binoan lizing oluvchiga egaliq qilish va foydalanish uchun, uchinchi bir tarafdan (sotuvchi) lizing obyeqtini shartnoma shartlarida belgilangan qiymatlarda sotib olishidir. Bunda lizing obyeqtiga egaliq xuquqi toqi u lizing oluvchi tomonidan tuliq sotib olingunga qadar lizing beruvchiga taalluyush buladi. Moliyaviy jixatdan lizing obyeqtiga bulgan egaliq xuquqi, agar barcha tulovlar tuliq xajmda amalga oshirilgan bulsa, shartnoma muddati tugamasdan turib xam lizing oluvchiga o’tishi xam mumqin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
