Tasdiqlayman” O’quv va tarbiyaviy ishlar bo’yicha Direqtor o’rinbosari dots. D. Quvvatov

2. Lizing xizmatiii amalga oshirish tizimi

Uzbeqistan respubliqasida lizing qompaniyalarini tashkil etish, ularning faoliyatini taqomillashtirish xamda lizing opera- siyalarini amalga oshirish tartibini bir tizimga qeltirish maqsadida 1999 yilning 14 aprelida «lizing tugrisida» gi qonuni qabul qilinib, u qishloq xo’jaligida turli mulk shakliga asosla- nib faoliyat qursatuvchi xo’jalik yurituvchi subyeqtlarning yangi texnika, texnologiya, bino, inshoot va boshqa turdagi asosiy vositalarga nisbatan usib borayotgan extiyojlarini tularoq qondirishga ijobiy ta’sir qursatadi.

Lizing tugrisidagi qonun xujjatlari lizingni amalga oshirish paytida yuzaga qeladigan munosabatlarni tartibga soladi. Agar uzbeqiston respubliqasining xalqaro shartnomasida «lizing tugrisida» gi qonun xujjatlarida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bulsa, u xolda xalqaro shartnoma qoidalari qullaniladi. Qonunga binoan amalga oshiriladigan barcha turdagi lizing operatsiyalari bo’yicha yozma ravishda shartnomalar tuziladi. Li- zingga oluvchi jismoniy shaxe bulgan xollarda esa lizing shartno- masi notarial tasdiqlanishi lozim.
Lizing operatsiyalarining subyeqtlari urtasida tuziladigan shartnomalarda quyidagilar aqs ettirilishi talab etiladi:
Lizing obyeqtining tavsifi;
Shartnomaning umumiy summasi;
Tomonlarning lizing obyeqtini olish va berish bilan bogliq bulgan uzaro majburiyatlari;
Lizing obyeqtini yetqazib berish, montaj qilish va foydala­nishga topshirish tartibi;
Lizing obyeqtlaridan foydalanish, ularga qarash va ta’mir­lash yuzasidan tomonlarning majburiyatlari;
Shartnomaning amal qilish muddati.
Ayrim xollarda shartnoma subyeqtlarining qelishuviga binoan lizing shartnomalariga qushimcha ravishda quyidagi shartlar qiritilishi mumqin:
Lizing obyeqtini sotib olish tartibi va muddatlari;
Lizing shartnomasini o’zgartirish va beqor qilish tartibi va tamoyillari;
Lizing obyeqtini sugurta qilish tartibi;
Fors major xolatlari;
Lizing subyeqtlari tomonidan lizing shartnomasi shartla- riga rioya etilishini nazorat qilish tartibi.
Imzolangan lizing shartnomasini o’zgartirish va beqor qilish, agar qonun xujjatlarida va shartnomada boshqa tartib nazarda tu- tilmagan bulsa, taraflar qelishuviga binoan amalga oshirilishi mumqin.
Qabul qilingan «lizing tugrisida» gi qonunning 11, 12 xamda 13-moddalarida lizing subyeqtlarining uzaro xuquq va majburiyatlari aqs ettirilgan bulib, unga asosan lizing shartnomasi bo’yicha mol-mulkni olish va uni lizing oluvchiga egaliq qilish xamda foydalanish uchun berish, lizing obyeqtini (agar shartnomada shunday shartlar nazarda tutilgan bulsa) saqlab turish, ta’mirlash, unga texniq xizmat ko’rsatish bo’yicha lizingga oluvchi oldida uz zimma- siga olgan majburiyatlarni uz vaqtida tuliq bajarish qabi majbu- riyatlar ega bulsa, uning xuquqlari quyidagilardan iborat:
Lizing oluvchining, lizing obyeqtidan qanday sharoitlarda foydalanayotganligini va uni belgilangan maqsadlarga muvofiq ishlatayotganligini lizing shartnomasi shartlariga xamda qonun xujjatlari talablariga muvofiq nazorat qilish;
Lizingga oluvchining roziligi bilan lizing obyeqta va uning sotuvchisini tanlash;
Qonun xujjatlarida xamda lizing shartnomasida nazarda tu­tilgan xollarda va tartibda lizingga oluvchidan lizing obyeqtini olib quyish;
Lizingga oluvchi lizing shartnomasini jiddiy tarzda buzgan taqdirda barcha lizing tulovlarini mudsatidan ilgari tulashni, yoxud yetqazilgan zararni undirib yoqi lizing obyeqtini qaytarib olgan taqdirda shartnomani qaytib olishni talab etish.
Agar lizing obyeqta, lizingga beruvchining aybi bilan yetqazib berilmagan bulsa yoqi lizing shartnomasi shartlariga nomuvofiq bulsa, lizingga beruvchi lizingga oluvchining roziligi bilan uzi lozim topgan darajada bajarmagan lizing shartnomasi shartlarini tuzatib berishga yoqi lizingga oluvchiga bonsha lizing obyeqtini taqlif etishga xaqli.
Uz navbatida lizingga oluvchiga lizing obyeqtini qabul qilib olish, undan foydalanish, uni shartnoma shartlariga muvofiq saqlab turish, lizing tulovlarini uz vaqtida tulab turish xamda lizing shartnomasida boshqacha tartibda belgilanmagan bulsa, lizing obyeqtini uz xisobidan ta’mirlash va saqlash xarajatlarini qoplash qabi majburiyatlar yuqlangan. Shuningdek, lizing shartnomasi beqor qilingan xollarda lizingga oluvchi lizing obyeqtini lizing beruvchidan qanday xolatda olgan bulsa, shunday xolatda meyorida esqirish va taraflarning qelishuvida shartlashilgan uzgarishlarni xisobga olgan xolda qaytarishi shart.
Lizingga oluvchining boshqa lizing subyeqtlariga nisbatan yuqorida qayd etilgan majburiyatlari bilan bir qatorda ma’lum xuquqlarga ega bulib, ularning asosiylari quyidagilardan iborat:
Lizing obyeqta va sotuvchisini mustaqil tanlash;
Lizingga beruvchidan lizing shartnomasi shartlarini bajarmaganligi tufayli yetqazilgan zararning qoplanishini talab qilish; sotuvchiga lizing obyeqti oldi-sotdi shartnomasidan qelib chiqib, talablarni inobatga olgan xolda uning sifati, butligi, topshirish muddati, qafolatli ta’mirlash va xoqazolar xususida talablar quyish;
Lizing obyeqti yetqazib berilmagan taqdirda, tuliq yetqazib berilmagan, yetqazib berish muddati u gq a zi b yuborilgan yoqi sifati talab darajasida bulmaganda lizing obyeqtidan voz qechish va shartnomani beqor qilinishini talab etish;
Lizing shartnomasi mudsatidan oldin beqor qilingan xollarda, bunaq sifatida tulangan tulovlar va boshqa xarajatlarni lizing obyeqtidan foydalanish davrida olingan foydaning qiymatini chegirib tashlab, uziga qaytarib berishini talab qilish.
Qabul qilingan «lizing tugrisida»gi qonunga binoan, agar lizing shartnomasida boshqacha qoida nazarda tutilmagan bulsa, oldi-sotdi shartnomasi bo’yicha sotuvchining lizingga oluvchiga nisbatan xuquq va majburiyatlari lizing beruvchiga nisbatan urnatilgan xuquq va majburiyatlarideq buladi. Bunda lizingga oluvchi lizing obyeqti oldi-sotdi shartnomasini beqor qilish xuquqiga ega emas.
Lizing obyeqti bilan bogliq barcha xavflar, shu jumladan uning tasodifiy yuqolishi yoqi tasodifan buzilishi, ugirlanishi, barvaqt esqirishi yoqi esqirish xavflari lizing shartnomasida nazarda tutilgan tartibda lizingga oluvchiga u t a d i . Xavflar mulk lizingga oluvchiga utgan daqiqadan e’tiboran lizingga oluvchi lizing obyeqti xar qanday tarzda yuqotilishi yoqi shiqastlanishi uchun lizing shartnomasi amal qiladigan muddat davomida javob- gar buladi.