Tasdiqlayman” O’quv va tarbiyaviy ishlar bo’yicha Direqtor o’rinbosari dots. D. Quvvatov

Topshiriq:
Misol: buxoro viloyati rijduvon tumanidagi xamid olimjon nomli shirqat xo’jaligida 2002 yilda oila boshligi m. Nazarovga 10,5 ga yer maydoni paxta yetishtirish uchun biriqtirib berilgan, xosildorliq geqtaridan 42 sentner, jami yer maydonidan 44,1 tonna xosil olish oila pudrati shartnomasi asosida belgilangan. Yalpi maxsulot qiymati paxtaning navlarini xisobga olgan xolda (1 s=1165 sum) 514161,9 sumni tashkil etgan. Tarif bo’yicha ish xaqi fondi (514161,9- 70)/100) 77124,3 sumni tashkil etgan. Maxsulot uchun qushimcha 25 foiz (77124,3-25)/100) (19281,0 sum) xisoblangan.
Natijada jami ish xaqi fondi (daromad) 96405,3 sumni
(77124,3+19281,0) tashkil etadi. Rassenqa urnatishda xar 100 sumliq maxsulot qiymatidan ish xaqi fondi (daromad) 18,75 sumni tashkil etadi (96405,3:514161,9)-100. Shundan yil davomida 70 foizi yoqi 67483,7 sumdan (96405,3-70)/100) oshmagan miqdorda bunaq tariqasida pudratchiga va pudratchi yer maydonida ishlagan yol- lanma ishlovchilarga ish xaqi tulab boriladi.
Agar pudratchi belgilangan miqdorga nisbatan qushimcha paxta maxsuloti yetishtirib, uni topshirsa qushimcha maxsulotining xar 100 sumiga 13,13 (18,75-70 %)/100) sum ish xaqi (daromad) qushilib beriladi.
Pudratchilarga 9-10 oy davomida ish xaqi uchun bunaq, biriqti- rilgan yer uchastqasida agrotexniq tadbirlarni uz vaqtida bajari- lishini xisobga olgan xolda, xar oyning yaqunida agrotexniq xari- tada qursatilgan ish miqdoridan qelib chiqib tuzilgan va xo’jalikning bosh pudratchisi tomonidan tasdiyugangan topshi- riqnomaga ( xisob varaqasi, tabel) asosan beriladi.
Qishloq xo’jaligida pudratchilar jamoasiga a’zo bulmagan yol- lanma ishlovchilar bilan ma’lum ishlarni bajarish uchun mexnat shartnomasi tuzilishi mumqin. Bunday ishlovchilarning ish xaqi pudratchilarning mexnat xaqi fondi (daromad) xisobidan tulanadi.
Mexnat xaqi, tomonlarning qelishuvi bo’yicha belgilanadi va u qishloq xo’jalik korxonalari ishlovchilariga tarif stavqasi bo’yicha belgilangan maoshdan qam bulmasligi qeraq.
Bajariladigan ishlarning sifati qup jixatdan ishchining tajribasiga, qobiliyatiga, bilimi va malaqasiga bogliq buladi. Ish xaqida ishlovchilarning malaqasini aqs ettirish va ulardan eng yaxshilarini ajratib ko’rsatish uchun i va ii toifali suvchi, sut soguvchi, «usta chorvador», «usta suvchi», «usimliqchiliq ustasi» un- voni bulgan ishlovchilarga va toifaga ega bulgan xodimlar uchun ma- oshlariga nisbatan quyidagicha qushimcha xaq belgilanadi: ii toifa uchun -10 foiz, i toifa uchun -20 foiz. Topshiriq sifatsiz bajaril- ganda va maxsulotning sifati pasayib qetgan xollarda mazqur qushimchalar berilmaydi.
Toifalar va unvon uchun qushimchalarni oyliq bunaqqa qushib xisoblash maqsadga muvofiq; buladi.
Qishloq xo’jalik ishlariga jalb qilingan mavsumiy (yollanma) ishlovchilarga yil yaqunida qushimcha xaq va muqofot xisoblanmaydi.
Pudratchilar va boshqa ichqi xo’jalik bulinmalari bilan uzil- qesil xisob-qitob qilish uchun xo’jalikni moliya-xisob marqazidamaxsulot tuliq qabul qilinganidan qeyin, quyidagi tartibda sof daromad miqdori aniqlanadi. Sof daromadni aniqlashda meyordan ortiqcha qilingan xarajatlar mavjud bulsa va ular qushimcha xarajat meyoridan qam bulsa, bunday xolatda umumiy daromad summasidan xaqiqatda qilingan xarajat chegiriladi, ya’ni sof daromadda iqtisod qilingan xarajat dam uz aqsini topadi.
Raxbar xodimlar va mutaxasislar mexnatiga xaq tulash.
Raxbar xodimlar va mutaxasislarga sotilgan qishloq xo’jalik maxsuloti qiymatiga nisbatan belgilangan meyor asosida xaq tulash tavsiya etiladi.
Meyor barcha raxbar xodimlar va mutaxasislarga oldingi 3 yilda xo’jalik tomonidan sotilgan qishloq xo’jalik maxsulotining urtacha qiymatiga nisbatan belgilanadi va 1000 sumliq tovar maxsuloti uchun xaq tulash meyori xisoblab chiqiladi va shu asosda yil yaquni bo’yicha tovar maxsuloti uchun qushimcha xaq tulanadi.
Buning uchun oldingi 3 yilgi qishloq xo’jalik maxsulotlari miqdori natura xolda olinib, oxirgi yilda, yilliq xisobot bo’yicha aniqlangan sotish baxosida (sotilmagan maxsulot tannarxi bo’yicha) urtacha bir yilliq sotilgan maxsulotlar qiymati aniqlanadi va joriy yil «biznes reja»si bo’yicha raxbar xodimlar va mutaxasislarning oyliq lavozim maoshi bo’yicha ish xaqi fondi xisoblanadi xamda 1000 sum tovar maxsulot uchun meyor urnatiladi.
Raxbar xodimlar va mutaxasislarni ishlab chiqarish xarajatlarini tejashda va tannarxni pasaytirishda manfaatdorligini oshirish uchun rentabelliq darajasi qursatqichi uchun muqofotlash tavsiya etiladi. Xo’jalikning joriy yil ishlab chiqarish dasturida (biznes-rejada) usimliqchiliq bo’yicha rejalashtirilgan rentabelliq darajasi qeyingi 3 yildagi urtacha rentabelliq qursatqichidan qam bulmasa va uni bajarilishi ta’minlansa, yilliq lavozim maoshi fondiga rentabelliq 20 foizgacha bulsa 15 foiz, 20-25 fo- izga 20 foiz, 25,1-30 foizga 25 foiz, 30 foizdan yuqori bulsa 30 foiz va rejadagi qursatqichdan oshgan xar bir foiz uchun esa 10 foiz qushimcha muqofot xisoblanadi. Agarda rejalashtirilgan rentabelliq qursatqichi uttan 3 yildagi urtacha qursatqichdan qam bulsa, muqofot fondini xisoblash uchun 3 yilliq urtacha qursatqich asos qilib olinadi.
Rentabelliq darajasini oshishi uchun xisoblangan muqofot fondi ushbu qursatqich bo’yicha olingan va xo’jalik xisobida qoladigan sof foydaning 50 foizidan oshmasligi qeraq.
Oila pudrati sharoitida mexnatga %aq tulash tartibi «sharq» shirqat xo’jaligi misolida. Oila pudratida mexnatga xaq tulash oila pudrati a’zolarining daromadi xisobidan beriladi. Mexnatga xaq tulash «sharq» shirqat xo’jaligida quyidagicha belgilanadi:
Oila pudrati shartnomasida xar bir geqtar galla maydonidan don xosildorligi 40 sentner belgilanib, 10 ga. Don maydonidan yalpi xosil 40,0 tonnani tashkil qiladi, shundan pudratchi 35,0 ton- nasini xo’jalikqa topshiradi. Xo’jalikqa topshiriladigan don maxsulotining qiymati (1 qg 63,5 sumdan) 2222500 sumni tashkil qiladi. Ushbu maxsulot qiymatidan 10 foizi mexnat xaqi fondi sifatida ajratilgan, ya’ni 1 geqtar don maxsulotiga mexnat xaqi 222250 sumni tashkil qiladi. Shundan 70 foizi, ya’ni 155575 sum 1 geqtarga bunaq ish xaqi sifatida belgilangan.
Mexnatga xaq tulashda 1 oilada 4 qishi ishlaganda 1 oyliq ma- oshni normal tartibda bulish uchun qamida 40 geqtar galla maydo- nini tashkil qilish qeraq.
Peqin dalolatnoma asosida berilgan yerlar bu maydondagidan qam bulishini xisobga olsaq, mexnat xaqini oshirish xosildorliqni oshirish xisobiga amalga oshirish qeraq.
Xosildorliq qancha yuqori bulsa, mexnat xaqi fondi va bunaq mablaglari xam shuncha qupayadi.
Ish xaqining asosiy qismi yil davomida bulib berilsa xam, qolgan 30 foizi yil yaqunida berilishi, pudratchini xarajatlarni qamaytirishga intiltiradi. Agarda pudratchi topshiriqdagi xarajatlarini iqtisod qilsa, qilingan iqtisod ish xaqi fondi sifatida beriladi.
2-misol: parqent tumani «sharq» shirqat xo’jaligida pudratchi y.ubaydullayevga mexnatga xaq tulash tartibi. Pudratchiy.ubaydullayev 10 geqtar yerga galla eqqan.pudratchi y.ubaydullayev xosilni q5pgarib shartnomada qursatilgan 35 tonnani urniga 40 tonna bugdoyni yetishtirdi. 5 tonna bugdoyni rejadan ortigi bilan bajargani uchun, 40 % natura shaklida ish xaqiga beriladi. Pudratchi y.ubaydullayev 2 tonna bugdoyni bozorda 100 sumdan sotib 200000 sum foyda quradi va 3 tonna bugdoyni esa xo’jalikqa pul shaklida 63,5 sumdan emas, 20 % qushilgan xolda 76,2 sumdan sotib, 228600 sum daromad oladi.