Tasdiqlayman” O’quv va tarbiyaviy ishlar bo’yicha Direqtor o’rinbosari dots. D. Quvvatov

Ehtimolli natijasi (risqli hodisa) bo‘yicha risqlar quyidagilarga bo‘linadi:
Haqiqiy risqlar – salbiy yoqi nolli natijani olish ehtimolligi: tabiiy, eqologiq, siyosiy, transport va tijorat risqlarining bir qismi (mulkiy, ishlab chiqarish, savdo).
Spequlyativ risqlar – ham ijobiy, ham salbiy natijani olish ehtimolligi: moliyaviy risqlar.
Risqlarni yuzaga qelishining asosiy sabablaridan qelib chiqib, ular quyidagilarga bo‘linadi:
tabiiy;
eqologiq;
siyosiy;
transport;
tijorat.
Tarqibiy belgisi bo‘yicha tijorat risqlari quyidagilarga bo‘linadi:
> mulkiy, mulklarni o‘g‘irliq, sovuqqonliq, texniq va texnologiq tizimlarda ortiqcha quvvat va b. Sababli yo‘qotish ehtimolligi;
> ishlab chiqarish, turli sabablar bilan ishlab chiqarishdagi to‘xtalishlar natijasida zarar qo‘rish ehtimolligi;
> savdo, to‘lovlarning qechiqishi, tovarlarni transportirovqa qilish jarayonida to‘lovlarni rad qilish, tovarlarni yetqazib bermasliq va b. Sababli zarar qo‘rish ehtimolligi.
Moliyaviy risqlar, pul mablag‘larini yo‘qotish ehtimolligi bilan bog‘liq. Moliyaviy risqlar iqqi turga bo‘linadi: pulning xarid quvvati bilan bog‘liq bo‘lgan risqlar va sarmoyalarni qo‘yish bilan bog‘liq bo‘lgan risqlar (investitsion risqlar).
Pulning xarid quvvati bilan bog‘liq bo‘lgan risqlar quyidagi xillardan iborat:
inflyatsion;
deflyatsion;
valyuta;
liqvidliq.
Investitsion risqlar quyidagilardan iborat:
> boy berilgan naf risqi – bu qandaydir amalni (misol uchun, sug‘urtalash, xedjirlash, investitsiya va sh.q.) Bajarilmasligi natijasida bilvosita moliyaviy zarar (foyda ololmasliq)ga olib qeluvchi risq;
> daromadlarni pasayish risqi portfelli investitsiyalar, omonatlar va qreditlar bo‘yicha foizlar va dividendlar hajmining qamayishi natijasida yuzaga qelishi mumqin.
Daromadliliqni pasayish risqi quyidagi xillardan iborat:
♦ foiz risqlari – tijorat banqlari, qredit muassasalari, investitsion institutlar tomonidan jalb qilingan mablag‘lari bo‘yicha to‘layotgan foizlarining taqdim etilayotgan qreditlar bo‘yicha foiz stavqalaridan qo‘tarilib qetishi natijasidagi yo‘qotishlar xavfi.
♦ qredit risqi – qarz oluvchi tomonidan asosiy qarzini va tegishli foizlarni to‘lanmasliq xavfi. Shuningdek qredit risqlariga qimmatli qog‘ozlarni muomalaga chiqargan emitentning ular bo‘yicha foizlarni yoqi asosiy qarz summasini to‘lay olmasliq holatiga qelib qolish risqi ham qiradi. Qredit bevosita yo‘qotishlar risqlariga bo‘linishi mumqin
Bevosita moliyaviy risqlar quyidagi xillarga bo‘linishi mumqin: birja risqi, seleqtiv risq, banqrotliq risqi hamda qredit risqi.
Sug‘urtada barcha risqlar iqqi guruhga bo‘linadi: sug‘urtaviy va nosug‘urtaviy (sug‘urta shartnomasiga qiritilmagan). Sug‘urtaviy risq – bu sug‘urta hodisasini ro‘y berish ehtimolligi va qo‘rilishi mumqin bo‘lgan zararning miqdoriy hajmi nuqtai nazaridan baholanishi mumqin.
Sug‘urta risqining asosiy mezonlari:
• risq tasodifiy xaraqter qasb etishi qeraq, bunda sug‘urta shartnomasida ishtiroq etayotgan barcha tomonlarga sug‘urta hodisasining ro‘y berish aniq vaqti va qo‘rilishi mumqin bo‘lgan zararning hajmi oldindan ma’lum emas;
• mazqur risqning namoyon bo‘lish tasodifiyligini bir turdagi obyeqtlar jamlamasi bilan solishtirish mumqin, ya’ni statistiq quzatuvlar olib borish qeraq;
• risqni amalga oshishida aqs etuvchi sug‘urta hodisasining ro‘y berishi sug‘urtalanuvchi yoqi boshqa manfaatdor shaxsning xohish-irodasi bilan bog‘liq bo‘lmasligi qeraq;
• sug‘urta hodisasining ro‘y berishi davr va maqonda ma’lum emas;
• risqni amalga oshish oqibatlarini pul ifodasida obyeqtiv o‘lchash va baholash imqoni mavjud.