Tasdiqlayman” О’quv ishlari prorektori

Reja:
1.Purjinali manometrlar.
2.Differentsial manometrlar.
VI. 1. Босимни ўлчашда ишлатиладиган асбоб ва аппаратлар
Гидродинамик тадқиқотлар жараёнида қудуқ оғзида, дебитни ўлчаш узелида ва қудуқ стволида турли чуқурликларда босимни ўлчаш зарурати туғилади. Қудуқ оғзидаги ва дебит ўлчаш узелидаги босимни МО ва МТИ типидаги пружинали кўрсатувчи манометр билан ўлчаш керак. Қудуқ стволидаги босим қиймати чуқурликда қайд этувчи ва масофадан ўлчайдиган манометр билан аниқланади.
VI. 1.1. Пружинали манометрлар
У1.1-расмда МО ва МТИ типидаги манометрларнинг тузилиши ва умумий кўриниши берилган. Пружина 5 сезгир элемент бўлиб хизмат қилади. Босим ортганида у туриланади, ричаг системаси ва тишли сектор 3 орқали стрелкани 4 тегишли бурчакка буради. Ҳисоблаш даражаланган шкала бўйича амалга оширилади. Босимни кгс/см² да қайта ҳисоблаш формула бўйича амалга оширилади:
Р = А_таш+"(Н-В_таш), (У1.1)
бунда р — ортиқча босим, кгс/см²; ./V — манометрнинг кўрсаткичлари, даража; А^, В_таш — фойдаланаётган манометрларнинг кўрсаткичларини андоза манометрга таққослаш жадвали бўйича N нинг яқин пастки қиймати, кгс/см² ва шунга тегишлича даражаланиш:
« = (А_Ю,-А_таш)/(В^-В_гаш), (У1.2)
бунда: А_юк, В_юл — манометр даражаларини андоза манометрга таққослаш жадвали бўйича N га нисбатан босимнинг юқори кли­мата, кгс/см² да ва мос равишда бўлиниш; п — манометрнинг бўлиниш қиймати.
Мисол. Манометр кўрсаткичи УУ=260,1 бўлганда босимни ҳисоблаш. Мазкур манометр учун даражалаш жадвали бўйича: В_юк= 254,0 бўлиниш; А_ш„=85 кгс/см²; ^_юл=269,2 бўлиниш; А,,,,, = 90 кгс/ см² га тенг. Бунда
п «(90-85)/(269,2-254)=0,329; р = 85+0,329(260,1-254)=87,0 кгс/см². Пружинали кўрсатувчи манометрлар­нинг техник тавсифи У1.1-жадвалда келтирилган.
234
МО ва МТИ типидаги манометрларнинг техник тавсифи

Курсаткичлар	МО 0.16	МО 0,25	МО 0,4	МТИ 0,6	МТИ
Ўлчамнинг юк,ори чегараси. кгс/см^:	1; 1.6; 10; 16; 160; 250	2,5; 25; 40; 400; 600	4; 6; 60; 100	1; 1,6; 6; 10; 40; 60; 160; 250; 600; 1000	2,5; 4; 16; 25; 100; 400; 1600
	20 ±3	20 ±5		20±3
температура. °С	10 + 35				-50 дан +60 гача
	250		160
Хавонинг йул куйи-ладиган нисбий намлиги, %	80 гача
Босим узгаришининг йул куйиладиган тезлиги, %/с	1 гача
Вазифаси	нисбатан нейтрат бўлган суюклик ва газларнинг

Намунали манометрларни ўлчайдиган жойларга ўрнатишда қўйидаги шартларга амал қилиши керак.
Туташтирувчи штуцер қувур узаткичдаги газ оқимига перпен­дикуляр йуналтирилган булиши ва қувур узаткичнинг ички деворидан чиқиб турмаслиги керак.
Манометр вертикал ҳолатда ўрнатилиши керак.
Барча ўлчов асбоблари герметик бўлиши керак.
Туташтириш схемасида тегишли босимга икки вентиль назарда тутилган бўлиши керак. Биринчи вентиль — ўлчанадиган қатордан манометрни ўзиб қўйиш учун, иккинчиси — демонтаж қилиш олдидан манометрдан газни чиқариб юбориш учун ишлатилади. Манометрни қуёш нури таъсиридан мухофаза қилиш керак.
Намунали манометрларни ўлчаш жойларига улаш қўйидаги усуллардан бири билан амалга оширилади.
Бевосита ўлчаш нуқтасига улаш — агар ўлчанадиган муҳитда агрессив аралашмалар бўлмаса ва ўлчанадиган муҳитдаги ва уни қуршаган ҳаводаги температура мазкур манометр даражаланган температурадан 3°С дан кўпга фарк, қилмаса.
Юқори босим қувурчалари орқали улашда — ўлчанадиган мухит температураси намунали манометр учун йул қўйиладиган темпе­ратурадан ортиқ бўлганда.
235


Юқори босим қувурчалари ва тутқич орқали улашда — агар ўлчанадиган муҳитда агрессив аралашмалар мавжуд бўлса. Бундай ҳолатда схеманинг барча зарур деталлари тегишли коррозияга чидамли материалдан тайёрланиши керак.
Манометрнинг ўлчов чегараси ўлчанадиган муҳитнинг босимига боғлиқ ҳолда танланади. Намунали манометрнинг босимни ўлчаш чегараси унинг стрелкаси ўлчаш жараёнида шкаланинг учдан бир қисмининг ўртасида жойлашган бўлса яхши ҳисобланади.
Намунали манометрни тоза, соз сақлаш керак. Уни силкинишлардан ва зарбалардан эхтиёт қилиш лозим. Заводдан берилган йўриқномага мувофиқ манометрларни МОП типидаги, аниқлик класси 0,05 бўлган намунали поршенли манометрларга вақти – вақти билан таққослаб даражалаб туриш керак. Манометрни текширишнинг даврийлиги тадқиқотнинг ўзига хос томонларига, уни сақлаш ва транспортда ташиш шароитига боғлиқ манометр узлуксиз ишлаганда – ойда бир марта, дала шароитида бир маротабалик тадқиқот ўтказиш учун олиб борилганда — хафтада бир марта; алохдца мухим тадки-котларда — уларнинг ҳар бири олдидан тскширилиб турилиши керак.