"tasdiqlayman" O’quv ishlari bo‘yicha

Elektromagnit kuchlanish rostlagichlari. 
Rus artilleriya ofitseri M.I.Karmanov tomonidan 1881 
yilda taklif qilingan elektromagnit (vibrasiyali) kuchlanish rostlagichlari asosan o‘zgarmas tok generatorlari bilan 
ishlatilgan. Elektr ta’minot tizimida o‘zgaruvchan tok generatorlariga o‘tilishi bilan ishonchliligi va ishlash 
muddati yuqori bo‘lgan elektron kuchlanish rostlagichlar elektromagnitli rostlagichlarni toboro siqib chiqarmoqda.
Elektromagnitli rostlagichlar tuzilishining soddaligi va nisbatan arzonligi tufayli hozirgi kunda ham ba’zi engil 
avtomobillarida (VAZ-2101…VAZ-2106) tatbiq topmoqda. 
Elektromagnitli kuchlanish rostlagichining sxemasi 1.23-rasmda berilgan. Uning magnit tizimi U
 
shaklidagi yarmo 8, chulg‘am 7 o‘ralgan o‘zak 3 va yakorcha 4 dan iborat. O‘zak, yarmo va yakorcha yuqori
magnit o‘tkazuvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan kam uglerodli po‘latlardan tayyorlangan. CHulg‘am 7 
generatorning to‘la kuchlanishiga ulangan. Prujina 6 yakorcha 4 ni tortib, kontaktlar 2 ni tutash holda ushlab turadi. 
Rostlagichning volframdan tayyorlangan kontaktlari 2 yakorcha va yarmo orqali generatorning uyg‘otish chulg‘ami 
UCH 
zanjiriga ketma-ket ulangan. Kontaktlarning biri yakorcha 4 ga, ikkinchisi esa qo‘zg‘almas plastina 1 ga 
mahkamlangan. Kontaktlarga parallel, uyg‘otish chulg‘amiga esa ketma-ket qo‘shimcha qarshilik 
 R
q
ulangan. 
YAkorcha 4 termobimetall plastina (TBP) 5 ga joylashtirilgan. Elektromagnit kuchlanish rostlagichlarida etalon 
kattalik vazifasini prujina 6 ning tortish kuchi, o‘lchov elementi vazifasini esa generator ishlab chiqqan 
kuchlanishdan ta’sirlanuvchi rostlagichning chulg‘ami 7 bajaradi. 
Rostlagichning ishlash prinsipi .
O‘t oldirish kaliti 
O‘OK
ulanganda tok akkumulatorlar batareyasidan 
tutash kontaktlar 2, yakorcha 4, yarmo 8, ya’ni qarshiligi kam bo‘lgan zanjir orqali uyg‘otish chulg‘amiga keladi 
va uning atrofida magnit maydonni hosil qiladi. Ayni vaqtda tok elektromagnitning chulg‘ami 7 ga ham keladi va 
o‘zak 3 ni magnitlaydi. Generatorning kuchlanishi 
U
G
belgilangan rostlanish kuchlanishi
U
R
dan kam bo‘lganda 
(U
G
 < U
R
)
, prujina 6 kontaktlar 2 ni tutash holda ushlab turadi, chunki o‘zak 3 da hosil bo‘lgan magnit 
maydonining yakorni tortish kuchi prujinani tortish kuchidan kam bo‘ladi. Rotorning aylanishlar chastotasi ortishi 
bilan generatorning kuchlanishi ham o‘sib boradi. Generator kuchlanishining ortishi rostlagichning chulg‘ami 7 
dagi tok kuchini ham ortishiga va o‘zak 3 ni kuchli magnitlanishiga olib keladi. Bu jarayon davom etib, generator 
kuchlanishi
U
G
ning qiymati rostlanish kuchlanishi
U
R
dan (
 U
G 
> U
R
 
), ortgan, ya’ni o‘zak 3 magnit 
maydonining tortish kuchi prujina 6 ning tortish kuchidan ortgan vaqtda kontakt 2 uziladi. 

---

11-Mavzu: Kontaktli o‘t-oldirish tizimiga texnik xizmat ko‘rsatish
Avtomobil transporti taraqiyotining dastlabki bosqichlarida ishlab chiqilgan 
avtomobillarda, o’t oldirish tizimining tok manbai vazifasini faqat akkumulyator 
batarеyasi bajargan. Kеyinchalik, akkumulyator bilan paralеl ravishda gеnеrator 
ham ishlatila boshlandi. Lеkin, hozirgi kungacha "