Tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor “tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

12-Mavzu. IQLIMIY SINOVLAR

Reja:

12.1. Iqlimiy sinovlar. Iqlimiy sinovlarni tashkil etish.

12.2. Harorat sinovlari uchun qurilmalar.

12.1 Iqlimiy sinovlar. Iqlimiy sinovlarni tashkil etish.

Iqlimiy sinovlardan maqsad – mahsulotni iqlimiy omillar ta’sir etish sharoitidagi ishga yaroqliligini tekshirish. Quyidagi parametrlar iqlimiy omillarga misol bo‘ladi.

- harorat;

- namlik;

- atmosfera bosimi.

Eng murakkab ekspluatasiya sharoitlarini to‘liq hosil qila oladigan qilib iqlimiy sinovlar dasturi va metodikasi tuziladi. Bunda shuni qayd etish kerakki, iqlimiy omillar – harorat, bosim, namlikni ta’siri ularning absalyut qiymatlari bilangina belgilanmaydi balki, ularni o‘zgarish tezligi ham hisobga olinadi. Sinovning bu xil sharoitini amalga oshirish murakkabligi bir necha iqlimiy omillarni bir vaqt nazorat qiluvchi qurilmani narxi yuqoriligini hisobga olib, amalda alohida sinash (alohida bir iqlimiy omil ta’sir qiladi) bilan cheklanadi.

Issiqga chidamlilik sinovi namga chidamlilk sinovi, sovuqga chidamlilik sinovi alohida iqlimiy sinovlarga misol bo‘ladi.

Sinovlarning yanada keng va turli xilli sinovlariga maxsus sinovlar misol bo‘ladi. Maxsus sinovlarga - ortirilgan atmosfera bosimi sinovlari, sho‘rlangan (dengiz) tumani ta’siriga sinovlar, mog‘orga chidamlilik ta’siriga sinovlar, chang ta’siriga sinovlar misol bo‘ladi. Biroq bu xil sinovlarga ajratish shartli ravishda bo‘lib, ba’zi maxsus sinov deb e’tirof etilgan sinovlar iqlimiy sinovlar tarkibida bo‘lishi mumkin.

Sinov rejimi me’yorlari (harorat nisbiy namlik bosim va hakozo) va ularni ta’sir etib turish vaqt davomiyligi qiymatlari MH larda belgilangan. Mahsulotlar uchun bitta iqlimiy omilning bir necha qiymati (murakkablik darajasi) belgilangan bo‘lishi mumkin. Masalan, mahsulotlarni ekspluatasiya qilish uchun GOST 16 962 – 71 standarti havo haroratining yuqori qiymati uchun 15ta murakkablik darajasini past qiymati uchun 9ta murakkablik darajasini belgilaydi. Masalan; 1-murakkablik darajasi uchun haroratning maksimal qiymati +40 c, minimal ruxsat etilgan qiymati +1 c ; 15-murakkablik darajasi uchun haroratning maksimal qiymati +500 c.

Turli xil sinovlarni ketma-ketlik tartibi to‘g‘ri sinov ma’lumotini olish uchun katta ahamiyatga ega. Iqlimiy sinovlar odatda mexanik sinovlardan so‘ng amalga oshiriladi. Mexanik sinovlardan so‘ng izoliyasiya kapilyarlar ortishi yoriqlarni paydo bo‘lishi va tirqishlar paydo bo‘lishi mumkin. Iqlimiy omillarni ta’sir ettirilishi esa bu holatlarni yanada chuqurlashtiradi. Turli iqlimiy omillarni buzuvchi ta’siri ularni ketma – ketligiga bog‘liq. Eng murakkab ketma – ketlik issiqlikga chidamlilik (T), namga chidamlilik (B), sovuqga chidamlilik(X), qisqacha esa –T-B-X deb belgilanadi. Boshqacha ketma – ketlikda bo‘lishi mumkin: T-X-B, B-T-X, B-X-T, X-B-T, X-T-B. Sinovlarni o‘tkazish kema-ketligi MX da belgilanadi. Agar maxsus ko‘rsatmalar berilmagan bo‘lsa, unda sinovlar quyidagi ketma-ketlikda o‘tkaziladi: mexanik, harorat almashinishi issiqlikga chidamlilik namlikga chidamlilik, sovuqga chidamlilik.

Iqlim sinov usullari raqami 201dan 220gacha bo‘lgan startlar to‘plami va GOST 962 – 71 bilan terilgan holda ham bo‘lishi mumkin. Masalan 201-usul (ekspluatasiya vaqtida issiqga chidamlilik sinovi 0ni 201-1va 201-2 o‘zgartirilgan variantlarda ham mavjud. Birinchi usul mahsulotni elektr yuklanishga ulamay tekshirishni ikkinchisi mahsulotni elektr yuklanishi ostida tekshirishni reglamentlaydi. Bu standartlarda har bir sinovning maqsadi ham bayon etilgan. Masalan, 201-usul bilan sinash - mahsulot sharoitlariga harorat ta’siri darajasini tekshirish;

• 
  Haroratning yuqori qiymati ta’siri vaqtida va ta’siridan keyin o‘zining tashqi ko‘rinishini o‘zgarishsiz saqlashi tekshiriladi..