Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

4-MAVZU. SHAXSNI KASBGA YO‘NALTIRISHDA PROFESSIONAL 
MOTIVATSIYANING O‘RNI. 
 
REJA: 
1.
 
Shaxsning kasbga nisbatan motivatsiyasi. Psixologiyada kasbiy hamda 
professional yo‘nalganlik muammosi.
2.
 
Muvaffaqiyatga intilish hamda mag‘lubiyatdan qochish motivlari. 
3.
 
Kasbiy adaptatsiyaning psixologik fenomen sifatida.
 
4.
 
Ijtimoiy adaptatsiyaning psixologik mohiyati: akkomadatsiya va 
assimilyasiya. 
 
Tayanch so’z va iboralar: 
motiv, motivatsiya, emotsional, affiliatsiya,
adaptatsiya, ehtiyoj, referent guruh, fenomen, qobilyat, assimilyasiya
,
akkamodatsiya, profadaptatsiya, kasbiy qobiliyat.
 
 
Shaxsning jamiyatdagi ijtimoiiy xulqi va o’zini qanday tutishi, egallagan 
mavqei ham sababsiz, o’z-o’zidan ro’y bermaydi. Faoliyatning amalga oshishi va 
shaxs xulq-atvorini tushuntirish uchun psixologiyada 
motiv va motivatsiya 
tushunchalari
ishlatiladi.
1.
 
SHaxsning kasbga nisbatan 
motivatsiyasi. Psixologiyada 
kasbiy hamda professional 
yo‘nalganlik muammosi. 

---

71 
S.L.Rubinshteyn motivning psixologik mohiyati to’g’risida quyidagi 
mulohazalarni bildiradi:

motivatsiya
- bu psixika orqali hosil bo’ladigan determinatsiyadir;

motiv
- bu shaxs xulq-atvorining kognitivistik jarayonini bevosita 
tashqi olam bilan bog’lovchi subyektiv tarzda aks etish demakdir.
Shaxs o’zining motivlari yordamida borliq bilan uzviy aloqada bo’ladi. 
Insonning xulq-atvori (xulqi)ni harakatlantiruvchi kuchi sifatida namoyon bo’luvchi 
motivlar shaxsning tuzilishida (tarkibida) etakchi o’rin egallaydi. Motivning tuzilish 
(strukturaviy) tarkibiga shaxsning yo’nalishi, uning xarakteri, emotsional holati (his-
tuyg’usi), qobiliyati, ichki kechinmalari, faoliyati va bilish jarayonlari kiradi.
Bir necha yillar muqaddam talabalarni aldash holatlarini ularni darslarga 
muntazam ravishda ishtirok etishini ta’minlaydigan motivatsiya degan fikrlarga 
qattiq gumon bilan yondashishgan. Tadqiqot guruhi ushbu taxminiy yondashuvni 
tekshirish maqsadida ish boshlashganda talaba motivatsiyasini baholash 
muammosiga duch kelishgan. Mazkur sohada juda kam izlanish ishlari olib 
borilganligi, talaba motivatsiyasini baholovchi koʻrsatkichlarning deyarli yoʻqligi, 
talabalarni oʻqishga chorlovchi motivlarni oʻlchaydigan tezkor va tayyor 
koʻrsatkishlarni qoʻlga kiritish qiyinligi masalalariga duchor boʻldik. Bu holat 
talabalar motivatisyasi va motivatsiya shakllari orasidagi farqlar borasida 
mulohaza yuritishga olib keldi.
Shunday qilib, talabalarga ularning universitetda 
oʻqishining asosiy sababi nima degan savolni berish orqali tezkor va oddiy bahoni 
shakllantirish toʻxtamiga kelindi. Javoblar albatta juda koʻp hamda turli 
tumanligiga qaramasdan, ularni “vaqtincha bandlik”, “yakuniy ifoda” hamda 
“shaxsiy taraqqiyot” kabi asosiy turkumlarga ajratib olindi. Ushbu turkumlanish 
quyidagi jadvalda keltirilgan. Foiz koʻrsatkichlari universitet boʻyicha jami 844 ta 
talabalarning turkumlanishga nisbatini beradi. 
9-jadval