Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

Eksperimentni o’tkazish
- bu jiddiy javobgarlikni talab etadi. Kuzatuvchi 
ko’nikma va malakalarga ega bo’lishi zarur. Eng zo’r g’oyani ham kuzatuvchi 
malakasizligi tufayli buzib yuborishi mumkin. Eksperiment jarayonida kuzatuvchi 
sinaluvchiga ta’sir jarayonini tashkillashtiradi. Qonun-qoidalar bilan tanishtiradi, 
kerak bo’lsa o’rgatish, tayyorlash ishlarini olib boradi va nihoyat kuzatuvchi 
eksperimentdan so’ng sinaluvchi bilan so’rovnoma o’tkazadi (posteksperimental 
intervyu): 
17-rasm
 
 
Statistik metodlarni qayta ishlash
, ular bilan ishlash va natijalarning tahlili 
– keyingi bosqichdir. Odatda metodlarni qayta ishlash eksperimentni rejalashtirish 
bosqichida yoki undan oldin bo’lib o’tadi.
Mulohaza va natijalar interpretatsiyasi
kuzatuv tsiklini yakunlaydi. 
Eksperimental kuzatuvlarda faraz tasdiqlanadi yoki rad etiladi. Kuzatuvchi o’z 
mulohazalarini bildiradi va nihoyat u o’z xulosasini tahlil qiladi.
Bu kuzatuvning oxirgi bosqichi hisoblanadi; qo’lyozma, risola, monografiya, 
ilmiy jurnal redaktsiyasiga xat tayyorlanadi. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, 
eksperimental kuzatuv aniq sxema orqali o’tkaziladi. Uni o’tkazishning asosiy 
bosqichi; muammoning tuzilishi va farazni ko’tarib chiqarish, metodikaning 
tuzilishi, apparatura tanlash, sinaluvchilarni tanlash, o’zgarishlarni nazorat qilish 
rejasi, eksperiment o’tkazish, natijalarni qayta ishlash va tahlil qilish, ilmiy 
hisobotga tayyorgarlik. Shundan so’ng kuzatuv yakun topgan hisoblanadi. Ilmiy 
faraz tasdiqlandimi yoki rad etildimi, natija jamoa fikriga tashlanadi. Kuzatish 
metodining asosiy afzalligi shundan iboratki, kuzatish tabiiy sharoitda o’tkaziladi, 
kuzatish kuzatilayotgan shaxslarning odatdagi xulq-atvorlarini o’zgartirmaydi.
Eksperimentga tayyorgarlik. 
Kuzatuvchi eksperimentga xona va 
jihozlarni tayyorlash. Eng asosiy 
bosqich va yo’riqnoma bilan 
tanishtirish.
Sinaluvchilarga yo’riqnoma va motivni 
etkazish, yo’riqnoma o’z ichiga motivni 
olishi kerak. Sinaluvchi eksperiment 
jarayonida qanday imkoniyatlarga ega 
bo’lishini bilishi kerak.
Eksperiment boshida sinaluvchilarni 
qobiliyati, sinaluvchi sifatida ishtirok etishi 
xohishiga qarab aniqlanadi.

---

36 
Kuzatishni bitta odam ustida ham va bir guruh shaxslar ustida ham olib borish 
mumkin. Bu metod bolalar bog’chasi guruhlaridagi yoki maktab sinfidagi bolalarni 
o’rganish uchun qulaydir. Kuzatish metodining kamchiligi uning anchagina mehnat 
talab qilishidir. Tadqiqotchi psixologni xulq-atvorning istalgan qiyofada emas, balki 
konkret tadqiqot vazifalari bilan bog’liq holda namoyon bo’lishigina qiziqtiradi. 
Shuning uchun kuzatiluvchi shaxs xususiyatlari va psixik holatlarining o’ziga 
kerakli tarzda namoyon bo’lishini kutib turishi kerak. Bundan tashqari, psixik 
xususiyatlarning yakka holda namoyon bo’lishini kuzatish va qayd qilish etarli 
emas. Tadqikotchi u yoki bu xususiyatlarning xarakterligiga, tipikligiga ishonch 
hosil qilishi kerak. Bundan tashqari eksperimental psixologiyada quyidagi 
metodlardan foydalanish mumkin.