Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

 
Shaxs – ijtimoiy ta’sirlar doirasida.
Ijtimoiy normalar, sanksiyalar va ijtimoiy 
nazorat masalasi. Shuni alohida ta’kidlash o‘rinliki, shaxs hamisha ijtimoiy, ya’ni, 
insoniy munosabatlar doirasida va ta’sirida bo‘ladi, o‘z ongi, aqli, farosati bilan turli 
xil munosabatlarni nafaqat idrok qiladi, balki, o‘zlashtirib, ularga rioya qiladi ham. 
Ya’ni, bola ilk yoshligidanoq, shu kabi ta’sirlarning sub’ekti sifatida “mening 
hayotim”, “mening oilam”, “do‘stlarim”, “bizning olam” kabi tushunchalar orqali 
ijtimoiy muhitning ta’sirlarini qabul iqlayevradi. Albatta, bu ta’sirlar hamisha ham 
112
Kelvin Seifert and Rosemary Sutton
,
Educational Psychology © 2009
, 
Second Edition
. 
67-b 

---

150 
to‘g‘ri, ijobiy bo‘lmaydi, aks xolda “asotsial xulq”, “ko‘cha bolasi”, “dangasa”, 
“yomon bola” tushunchalari bo‘lmagan bo‘lardi.
Ijtimoiy norma
– shaxs hayotida shunday kategoriyaki, u jamiyatning o‘z 
a’zolari xulq-atvoriga, ko‘pchilik tomonidan e’tirof etilgan harakatlarga nisbatan 
talablaridir. Masalan, bizda bir insonning ikkinchisini ko‘rganida salomlashishi, 
“Assalomu alaykum” deb ehtirom qilishi – norma; talabaning o‘quv mashg‘ulotlari 
davomida ustozning gapini bo‘lmasligi, ko‘pchilikka xalaqit bermasligi ham norma; 
jamoat transportida keksalarni, nogiron yoki xomilador ayolni hurmat qilish, ularga 
g‘amho‘rlik ko‘rsatish ham norma; otaning farzandlarga o‘rnak bo‘lishi, farzandning 
ota qoshida itoatkor bo‘lishi ham norma va haqozo. Bunday normalar bir kunda kim 
tomonidandir birdan ishlab chiqilmaydi. Yuristlar yoki professional parlament ishlab 
chiqadigan qonun normalaridan farqli, ahloq normalari yillar, asrlar mobaynida 
millatning, xalqning, yaxlit jamiyat va davrning qadriyati sifatida avloddan 
avlodlarga o‘tib boraveradi.
O’rganish umumiy holda, ajralib turuvchi psixologik yoki ijtimoiy tajribalar 
natijasida hosil bo’ladigan doimiy xulqatvor, mahoratlar, bilim yoki 
munosabatlarga bog’liq ravishda ifodalanadi. Yaqqol bir jihati doimiylikdir: 
agaro’zgarishlar vaqtinchalik bo’lsa, ular o’rganish hisoblanmaydi. Agar siz telefon 
raqamini terganizdan bir minut keyin uni unutib qo’ysangiz, siz telefon raqamini 
o’rganolmaysiz. Siz sabzavotlarni iste’mol qilishni o’rganmaysiz garchi siz uni 
majburan iste’mol qilsangiz. O’zgarish bir maromda o’tib ketib bo’ldi. O’rganish 
jismoniy, ijtimoiy yoki hissiyotli shu bilan birga bilimga oid bo’lsa ham unga e’tibor 
berish kerak. Siz sovuq qotish orqali aksirishni o’rganmaysiz, ammo jismoniy 
asoslangan ko’plab xulq-atvor va mahoratlarni - velosiped uchishni yoki koptok 
uloqtirishni o’rganasiz. Shu bilan birga, bu o’zgarishlar asta sodir bo’lsa ham, 
ma’lum bir insonni yoqtirishni (yoki yoqtirmaslikni) o’rganasiz.
113