Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

3.
 
Sharq mutafakkirlarining kasbiy 
ta‘lim va tarbiyaga oid falsafiy 
psixologik qarashlari. 

---

15 
Avestoda yoshlarni kasb-hunarga 
o’rgatishga, halol mehnat qilib
to’q farovon hayot kechirishga 
da‘vat etiladi. Bundan ko’rinadiki, 
eng qadimgi davrlardanoq xalqimiz 
farzand tarbiyasiga, uni kasb-
hunarli bo’lib farovon turmush 
kechirishini ta‘minlashga katta 
e‘tibor bilan qa ragan. 
Mamlakatimizda etishib chiqqan buyuk mutafakkirlarimiz, qomusiy 
olimlarimiz yoshlarga ta‘lim-tarbiya berish va ularni kasb-hunarga o’rgatish 
masalalari bo’yicha o’zlarining buyuk asarlarida qimmatli fikr mulohazalarni 
bildirib, bu borada nimalarga e‘tibor berish kerakligi haqida yo’l-yo’riqlar 
ko’rsatganlar. 
5-rasm 
Buyuk qomusiy olim
Abu Nasr Farobiy
kasb-
hunar to’g’risida ilk fikrlarini bildirib, qimmatli
maslahatlar bergan, chunonchi, ta‘lim so’z va 
ko’nikmalar majmui, tarbiya esa amaliy
malakalardan iborat ish-harakat ekanligini, muayyan 
kasb-hunarni o’rganishga berilgan, u bilan qiziqqan 
kishilar shu kasb-hunarning chinakam shaydosi
bo’lishini aytgan. Bu mulohazalardan anglanib
turibdiki, alloma kasb-hunar insoniyat uchun
azaldan juda zarur hayotiy vosita bo’lib kelganini tan 
olgan. 
Farobiy ta‘lim-tarbiya ta‘limotining asosi komil insonni shakllantirish, 
bunda yoshlarga o’z vaqtida o’rinli ta‘lim va tarbiya berish, ularni kasb-hunarga 
yo’llash orqali baxt-saodatga erishtirish, jamiyatda o’z o’rnini topishiga yordam 
berish g’oyasidan iborat.
Sharqda birinchi bo’lib Er va Osmon globusini yasagan
Abu Rayxon 
Beruniy
ilm fan taraqqiyotiga ulkan hissa qo’shish bilan bir qatorda,
ta‘limtarbiyani amalga oshirish usullari, metodlarini ham ko’rsatib o’tgan. Eng
muhimi mutafakkir inson kamolotida, mehnat va mehnat tarbiyasi haqida 
muhim fikrlarni bayon etadi. U har bir hunar egasining mehnatiga qarab turlarga 
bo’ladi. Og’ir mehnat sifatida binokor, ko’mir qazuvchi, hunarmand va fan 
sohiblari mehnatini keltiradi. Ayniqsa, ilm ahli olimlar mehnatiga alohida 
e‘tibor berish, hayrixoh bo’lishga chaqiradi, ularni ma‘rifat tarqatuvchilar, 
jamiyat ravnaqiga hissa qo’shuvchilar deb biladi. Olim bolalarni mehnatga
o’rgatish metodlari, yo’llari haqida ham fikr yuritadi.

---

16 
6-rasm 
Beruniy insonni tabiatning bir qismi deb biladi. 
Tabiatni va jamiyat ilmini o’rganishda o’zim
tekshirib ko’rmaguncha ishonmayman degan
shiorga butun umr amal qiladi. Umuman
olganda Abu Rayhon Beruniyning pedagogic-
psixologik qarashlari asosan, oilada bola tarbiyasi, 
aqliy ta‘lim, ahloqiy va jismoniy ta‘lim, mehnat va 
insonparvarlik tarbiyalaridan iborat bo’lgan. 
Masalan, bolalarni eng kichik yoshdan mehnatga o’rgatish kerak, deydi. 
Mehnat tarbiyasida o’sha davr an‘anasiga ko’ra vorislikka katta ahamiyat beradi.
Beruniyning - Mineralogiya asarida hunarmandchilikka oid, shogird tayyorlash 
jarayoni, ustalarning hunar o’rgatish metodlari haqida ham qi mmatli fikrlar bayon
etilgan. Bunda shaxsiy namuna metodidan foydalanilgan. Ish jarayoni bevosita
ham nazariy, ham amaliy jihatdan ustaxonaning o’zida bajarilganligi
shogirdlarning malakali usta bo’lib etishishida katta ahamiyatga ega bo’lgan.
Beruniy inson har tomonlama kamolga etishishi uchun u ilmli bo’lishi bilan 
birga mehnatsevar va hunar egasi bo’lishi ham kerak deydi. Beruniyning pedagogik
ijodida inson va uning baxti-saodati, ta‘limtarbiyasi, kasb hunar egallashi va
kamolati bosh masala bo’lgan.
Islom davlatlarining nufuzli faylasuf – 0limi tavalludining 1000 yilligi 
munosabati bilan, UNESKO 1980 – yilda ushbu esdalik medalni zarb etdi. Abu Ali 
al-Husayn Ibn Abdulloh Ibn Sino Yevropada