Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

:
“tarbiya”
 
va
 
“moslashuv”. 
Ijtimoiylashuv tarbiya jarayonidan ancha kengroqdir, chunki uning ma’no-
mazmunida har doim ham qolipga solib bo‘lmaydigan, har doim ham shaxs 
tomonidan anglanmaydigan holatlar ham mavjud bo‘ladi. Moslashuv esa 
ijtimoiylashuvning bir tarkibiy qismi, uning mexanizmi sifatida qaralishi mumkin. 
Ijtimoiy-psixologik moslashuv,
ya’ni, shaxsning ijtimoiy munosabatlarga 
ko‘nikishi va moslashishi orqali orttirgan tajribasi umumiy ijtimoiylashuvning bir 
ko‘rinishidir. 
Amerika psixologlari miya faoliyatining javobgarlik uyg‘otishga va faraz 
qilingan onglilikka bog‘liq bo‘lgan turli darajalarini farqlashadi. Fikrlash faoliyati, 
aqliy harakatlarning buzilishi yoki yo‘qolishi quyidagi holatlarda kuzatilishini bir 
qancha tajriba va kuzatishlar natijasida aniqlangan: 

tafakkurning yetishmasligi yoki umuman mavjud emasligi, masalan
aqli zaif odamlarda va hayvonlarda uchraydi; 

aqliy o‘lim yoki koma holatida inson dastlabki vaqtlarda tashqi
stimullarga javob bermaydi, hattoki u og‘riq stimullari bo‘lsa ham, keyinchalik,
bir necha haftadan so‘ng, og‘riqqa yurak urishining tezlashishi bilan javob 
qaytara boshlaydi. Bundan tashqari yurak urishi uyqu va uyg‘oq holatda o‘zgaradi. 
Lekin, hattoki, uyg‘oq holatida ham miya faoliyati odatiy holatdan ancha sust 
ishlaydi; 

---

54 

minimal ongsizlik holati - bunda odam maqsadli elementar 
harakatlarni amalga oshira oladi, gaplarni tushunadi. Bu holat oylab yoki yillab 
davom etishi mumkin.
35
 
Yuqorida ta’kidlangan barcha munosabatlar shaxsning ijtimoiylashuvi 
jarayoni bilan bevosita bog‘liq. Ushbu tushuncha sof ijtimoiy-psixologik va 
sotsiologik bo‘lib, bu shaxsning uni o‘rab turgan tashqi ijtimoiy muhit ta’sirlariga 
berilishi, uning norma va qoidalarini o‘zlashtirishga moyilligi, o‘zlashtirganlik 
darajasini ifodalovchi jarayondir. Bu tushunchaning umumiy ma’nosida insonning 
tug‘ilib, o‘zini bevosita o‘rab turgan tashqi muhit ta’sirida ulg‘ayishi, shu jamiyat, 
shu atrof-muhit qurshovida tarbiyalanishi yotadi.
Shaxs individual taraqqiyotining muhim omillaridan yana biri uning yoshiga 
bog’liq bo’lgan xususiyatlardir. Chunki taraqqiyotning har yosh bosqichi o’zining 
rivojlanish omillariga, qonuniyatlariga, yangiliklari va o’zgarishlariga ega bo’lib, 
ular shaxsning xarakteri, temperamenti, iqtidori, bilish jarayonlariga bevosita 
ta’sirini o’tkazadi.
Yosh taraqqiyoti davrlarining ham sifat, ham miqdor o’zgarishlariga ega 
bo’lgan ko’rsatkichlari borki, amaliy psixologiya har bir yosh xususiyatlarini ana 
shu ikkala ko’rsatkich nuqtai nazaridan o’rganishi va shaxs xulqini boshqarish va 
ta’sir ko’rsatishda ularga tayanmog’i lozim. 
Umuman psixologiyada isbot qilingan faktlardan biri shuki, turli davrlardagi 
inson taraqqiyoti o’ta murakkab jarayon bo’lib,