Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

 
kichik maktab yoshidagi o’quvchi davri - 7 yoshdan to 11 yoshgacha; 

 
o’rta sinf o’quvchisi (o’smirlik) davri - 11 yoshdan to 15 yoshgacha; 

 
yuqori sinf o’quvchisi (ilk o’spirinlik) davri - 15 yoshdan to 17 yoshgacha. 
D.I.Feldshteyn klassifikatsiyasi shaxsga ijtimoiy yondashuvga asoslangan 
bo’lsa ham, lekin u A.V.Petrovskiynikidan keskin farq qiladi. D.I.Feldshteynning 
fikricha, insonni shaxs sifatida shakllanish jarayonida ikkita katta taraqqiyot 
bosqichini bosib o’tadi, ulardan biri - “Men jamiyat ichida” degan pozitsiyadan 
iborat bo’lib, u o’ziga quyidagi yosh bosqichlarini qamrab oladi: 
ilk bolalik - 1 yoshdan 3 yoshgacha; 
kichik maktab yoshidagi o’quvchisi davri - 6 yoshdan to 9 yoshgacha; 
yuqori sinf o’quvchisi davri - 15 yoshdan to 17 yoshgacha. 
Shaxs taraqqiyotidagi ikkinchi pozitsiya “Men va jamiyat” deb nomlanib, u 
quyidagi yosh bosqichlariga taalluqlidir:

go’daklik - tug’ilgandan to 1 yoshgacha; 

maktabgacha yoshdagi bolalar - 3 yoshdan 6 yoshgacha; 

o’smirlar - 10 yoshdan to 15 yoshgacha. 
Inson hayoti mobaynida bajaridigan har bir rolida uni o‘rab turgan ijtimoiy 
borliqning normalari, qoidalari, xulq-atvor mezonlari o‘z aksini topgan bo‘ladi. 
24-rasm 
1. Ilk go‘daklik 
(tug‘ilgandan 1 
yoshgacha) 
2. Go‘daklik 
(1-3 yoshgacha)
3. Ilk bolalik 
(3-5 yoshgacha)
4.O‘rta bolalik 
(5-11 
yoshgacha)
5. O‘spirinlik 
(11-20 
yoshgacha) 
6. Ilk etuklik 
(20-45 
yoshgacha) 
7.O‘rta etuklik 
(45-60 
yoshgacha)
8.Kechki etuklik 
(60 yoshdan 
yuqori)
E. Erikson konsepsiyasi bo‘yicha shaxs rivojlanishining bosqichlari 

---

56 
Amerikalik psixolog E.Erikson nazariyasiga ko’ra shaxs rivojlanishida 
ma’lum bosqichlarni albatta bosib o’tishini ta’kidlab, ularni hayotiy psixologik 
krizis tarzda ta’riflab bergan: 

tashabbuskorlilikni namoyon bo’lishi - gunohkorlik, aybdorlik hissiga 
qarama - qarshi (taxminan 3 yoshdan – 6 yoshgacha); 

mehnatsevarlik - yetishmovchilik kompleksiga qarama - qarshi (7 
yoshdan – 12 yoshgacha); 

o’z shaxsini aniqlash - konforizmga qarama - qarshi (12 yoshdan – 18 
yoshgacha); 

samimiylikka, muloqotga intilish - shaxsiy psixologik chetlashishga 
qarama - qarshi (taxminan 20 yoshlarda); 

yangi avlodni tarbiyalashdagi g’amxo’rlik - «o’z - o’ziga sho’ng’ib 
ketishga» qarama - qarshi (30 va 60 yoshlar orasida); 

yashab o’tgan hayotidan mamnun bo’lish - umidsizlikka qarama - 
qarshi (60 yoshdan so’ng). 
25-rasm 
E.Erikson konsepsiyasiga ko‘ra shaxs 
shakllanishida ushbu bosqichlarini 
birma–bir bosib o‘tadi va har bir 
bosqichda insonning ichki dunyosida 
sifat o‘zgarishlar, atrofdagi kishilarga 
bo‘lgan munosabatlarida esa radikal 
(keskin) o‘zgarishlar ro‘y beradi. 
Shu bilan birga shaxs psixik 
taraqqiyotining davrlarga bo’lib tadqiq 
etilgan nazariyalardan E.Eriksonning 
yana bir konsepsiyasi - inson umrini 
o’ziga xos betakror xususiyatlarga molik 
8 ta davrga ajratadigan ta’limoti 
ahamiyatlidir. 
Amerikalik psixolog E.Eriksonning shaxs konsepsiyasi quyidagicha: