Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

Reklamada shaxsiy muloqot.
Bevosita tadbirkor – xarid jarayonining 
ma’lum bir bosqichlarida, ayniqsa, xaridorning o‘zi sotayotgan tovarni afzal 
ko‘rishiga erishish va uni sotib olishga undash kerak bo‘lganda eng samarali 
kommunikatsiya vositasi hisoblanadi.
Shuning uchun, soddaroq vazifalar kommunikatsiyaning arzonroq texnik 
vositalari orqali uzatilgan sari, tadbirkorlik faoliyatining strategik marketingdagi roli 
kuchayib boradi. Reklama qilinishi lozim bo‘lgan obyekt ham nihoyatda ehtiyot 
bo‘lib va sinchkovlik bilan aniqlanadi. Bunda, masalan, tovarning qanchalik 
xaridorga mos kelishi, uning ehtiyojini qondirish xususiyatlari tahlil qilinadi. Bu 
tovar reklama qilinar ekan, uning jamiyatga, atrof-muhitga zararsizligiga, ayniqsa, 
alohida e’tibor beriladi.
180-rasm 
249
Phillip Kotler, Gary Armstrong. Marketing asoslari. 15-nashr. Darslik. “Pearson Education Limited” nashriyoti. 
2014 yil. 169-173b. 
Reklama talabga ega bo‘lmagan tovarlarni sotilishini tezlashtirish uchun
ishlatilgan. Bozorning shakllanishida boshlangan yangi jarayon
reklamadan foydalanish va rivojlanishida o‘ziga xos yangi yo‘llarini talab 
qiladi. 

---

358 
Tovar va firmalar reklamasida ham shunga o‘xshashlik jihatlar uchraydi. 
Lekin ularning sifat ko‘rsatkichi yillar davomida orttirgan obro‘si, markasi har 
qanday reklamadan ham yuqori turadi. Masalan, Mersedes-bens, Toyota, Ford, 
Adidas, Koka-kola kabi nomlar millionlab xaridorlar uchun tovarning nomidan 
ko‘ra afzal va qadrliroqdir. Chunki tovar eskirishi, modadan qolishi va yo‘q bo‘lib 
ketishi mumkin. Biroq uning chidamliligi, sifatliligi, ilg‘or konstruksiyasi, go‘zal 
dizayni, did bilan o‘rab joylanishi va boshqa yaxshi tomonlari uning o‘rniga ishlab 
chiqarilgan tovarda namoyon bo‘lishi va keyingilarida qaytarilishi, xaridor 
xotirasida qoladi va tovarga nom berishga asos bo‘ladi. Bu sifatlar reklama organlari 
tomonidan tovarning marka timsoliga aylantiriladi. 
Reklama yo‘naltirilayotgan xaridor va bo‘lajak xaridorlarga ham aniq 
bo‘lmog‘i lozim.
Masalan, modali shimni yoki sport yengil avtomashinasini, asosan, yoshlar 
xarid qiladilar, shunday ekan, ularning reklamasi televideniyeda yoshlar uchun 
beriladigan ko‘rsatuvlar oralig‘ida berilmog‘i, ayollar bijuteriyasining reklamasi, 
ularga bag‘ishlangan ko‘rsatuvlar oralig‘ida berilsa maqsadga tezroq erishiladi. 
«Neksiya» yengil avtomashinasini yoki maxsus tikuv, to‘quv, presslash stanoklarini 
televideniyeda yoshlar uchun maxsus reklama qilish, ko‘zlangan natijani bermasligi 
mumkin, chunki ularning har birini o‘z iste’molchisi, xaridori bor.
Reklama qiluvchi Tovar xaridorlarining kayfiyatini, ularning orzu-umidlarini, 
qiziqishlari va daromadlarini ham e’tiborga olmog‘i lozim. Shularni hisobga olish 
maqsadida ishlab chiqarish firmalari qoshidagi marketing bo‘limining reklama 
guruhlari yoki maxsus reklama bilan shug‘ullanuvchi firmalar (agentliklar) 
xaridorlar bo‘yicha ma’lumotlar banki tuzadilar va uni saqlaydilar. Bu bank doimo 
yangilanib va to‘ldirilib turiladi. 
So’nggi yillarda, onlayn ijtimoiy tarmoqlar ko’rinishidagi ijtimoiy 
muloqotning yangi turi sahnaga chiqdi. Onlayn ijtimoiy tarmoqlari, insonlar o’z 
ma’lumoti va fikrini ulashuvchi onlayn jamiyatlari hisoblanadi. Ijtimoiy tarmqolar 
bloglar (Gizmodo, Zinhabits), xatlar chun (Craiglist) kabilardan tortib, veb saytlar 
(Facebook, Twitter, Foursquare), virtual hayot (Second world)larni o’z ichiga 
oladi. Marketologlar shu iste’molchilar bilan yaqinroq munosabat o’rnatish, 
mahsulotni 
targ’ibotqilish 
maqsadida 
“veb 
dunyosi”ni 
o’zlariga 
bo’ysundirishmoqchi. Bir tomonlama ma’lumot yuborish o’rniga, ijtimoiy 
tarmoqlarda iste’molchilar bilan yaqin aloqada bo’lish, suhbatlarida qatnashish, 
ancha samaraliroq deb hisoblashmqodalar. 
 
Misol uchun, “Red Bull”ning Facebookdagi a’zolari 8.4 milliondan ortiq. 
Twitter va Facebookda yuqori maktab o’quvchilari, talabalar bilan muloqotda 
bo’lishning eng yaxshi yo’li hisoblanadi. JetBlue o’z xaridorlari bilan, Twitterda 
muloqotda bo’ladi. 
 
Coca – Cola kompaniyasi yaqinda Edition 206 ni yo’lga qo’ydi, bunga ko’ra 
kompaniya uchta “Baxt elchilari”ni tanlab olib, ularga 365 kun davomida 206 ta 
mamlakat bo’ylab yurib, dunyo bo’ylab xaridorlarni nima baxtli qilishini aniqlab 
ma’lumotlarni Facebook, Twitter, Youtube, Flickr kabi ijtimoiy tarmoqlarda va 
Expedition 206 veb saytida ulashishdi.
 

---

359 
Ba’zi kompaniyalar, ijtimoiy tarmqolarda kuchli o’rnashib olishdi. Tabiatga 
zarar yetkazmaydigan har kunlik oyoq kiyim va soatlarni ishlab chiqaruvchi 
Timberland, o’zida tabiatni asrovchilarni birlashtiruvchi onlayn ijtimoiy 
jamoatchiligini tashkil qildi. (community.timberland.com)
 
Zero, marketologlar ijtimoiy tarmoqlarda ehtiyotkorlikni unutmasliklari 
darkor. Ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilar tomonidan boshqariladi, shu sababdan
marketing harakatlari salbiy oqibatlarni ham keltirib chiqarishi mumkin.
250
 
Marketing tadbirlari qaysi firma tomonidan o’gkazilishidan qat’iy nazar – 
«Procter & Gamble» kompaniyasi ko’pgina insonlar ortiqcha vaznga ega bo’lgani 
va bunga qaramasdan o’z sevimli taomlaridan voz kecha olmasliklarini payqagan 
holda ularga yangi «Olestra» mahsulotini ishlab chiqdi va taklif qildi; Car Max, 
foydalanilgan avtomobillar xaridorlarining aniqlik va ishonchga intilishlarini sezgan 
holda ushbu guruh mahsulotlari bilan savdo qilishning yangi tizimini yaratdi; yoki 
IKEA kompaniyasi, ko’pgina iste’molchilarning sifatli va arzon mebel 
mahsulotlariga ehtiyojini aniqlab, uni ishlab chiqarish, dizayn va savdosining 
yangicha tamoyillarini ishlab chiqdi. Bularning barchasi, shaxsiy yoki jamiyat 
ehtiyojlarini qondirish vositasi bilan foydali biznes imkoniyatlarini amalga oshirish 
uchun marketingni qo’llash maqsadga muvofiqligini yaqqol namoyon qiladi.
 
Bozor 
iqtisodiyoti 
sharoiti 
tadbirkor 
rahbarlardan 
tadirkorlik 
va 
ishbilarmonlikni, boshqaruv uslublarini takomillashtirishni talab etadi. Boshqarish 
uslublari, asosan, ongli ravishda muayyan maqsadlarga erishish uchun xizmat qiladi. 
Ular mohiyati va maqsadiga ko’ra tarbiyaviy, moddiy-rag’batlantiruvchi, ma’muriy-
tashkiliy turlarga bo’linadi. 
Tarbiyaviy uslub, insonning ma’naviy takomillashishiga, ruhiyatiga va boshqa 
ijtimoiy xarakteriga mos ravishda tashkillashtiriladi. 
Moddiy rag’batlantiruvchi uslub esa mehnat samaradorligini oshirish,
mahsulot sifatini yaxshilash uchun ishchilarni moddiy qiziqtirish maqsadida tashkil 
etiladi.
Ma’muriy-tashkiliy uslub asosan jamiyat talablarini qondirishga qaratilgan 
bo’lib, ishlab chiqarish jarayonini va mehnat taqsimotini rejali olib borish uchun 
qo’llaniladi. Bu uslub ikki turda bo’lishi mumkin: uzoq muddatga 
moslashtiriladigan va bir martalik bo’lishi mumkin. Shart-sharoitiga ko’ra, kerakli 
uslub qo’llaniladi va bu takomillashtirib boriladi. Boshqarish uslublarini 
takomillashtirishdan asosiy maqsad daromadni to’g’ri taqsimlash, har bir ishchi, 
xizmatchining o’z mehnatiga yarasha daromad olishini ta’minlashdir. Demak, 
250
Phillip Kotler, Gary Armstrong. Marketing asoslari. 15-nashr. Darslik. “Pearson Education Limited” nashriyoti. 
2014 yil. 173-181b.