Tarmorlarni rejalashtirish 12 bob indd

I konnektor. Konnektorning bu turi (4.19-rasm). Ko‘pincha barelkonnektor deb ataladi va kabel bo‘laklarini aktiv quril- masiz ulash uchun foydalaniladi. Kabelni uzaytirish yoki kabel bo‘laklarini ulash lozim bo‘lganda ishlatiladi.


4.19-rasm. I konnektori.



Terminator (4.20-rasm) qiyosiy ma’noda, qopqoq vazifa- sini bajaradi, signalni qaytishini yo‘q qilish uning vazifasidir. Bunday konnektor magistralning ikkala uchiga o‘rnatiladi va ulardan faqat bittasi yerga ulanadi. Agarda u o‘rnatilmasa, na- faqat, noaniq davrda ushlanish bo‘lishidan tashqari, tarmoqni ishlashini izdan chiqaradi.


4.20-rasm. Terminator.

RJ — 45 konnektori

RJ — 45 konnektori «o‘ralgan juft» kabeliga o‘rnatib ma- halliy tarmoq qurish uchun ishlatiladi, masalan, 100 BaseTX. Tashqi ko‘rinishidan bu konnektor RJ — 11 konnektoriga o‘xshash, lekin RJ — 45 enliroq va ikki hissa ko‘p kontakt guruhlari mavjud.
Konnektorning tashqi ko‘rinishida farq bo‘lishi mumkin, ya’ni konnektorda ishlatiladigan materiallar yoki tashkiliy qismlarida, bu holat tarmoq standartiga bog‘liq, ammo bu ho- lat o‘lchami va konstruksiyasining o‘zgarishiga olib kelmay- di. Bunday konnektorlarning tashqi ko‘rinishi 4.21-rasmda keltirilgan.


4.21-rasm. RJ — 45 konnektori.



Bu konnektorning alohida xususiyati uning xizmat davri chegaralanganidadir, bu xususiyati unda ishlatilgan material va konstruksiyasiga bog‘liq bo‘lib, standart bo‘yicha ishlash mud- dati 2000 marotaba ulashga yetadi.
RJ — 45 konnektori bilan birgalikda, maxsus yumshoq materialdan tayyorlangan himoya qalpoqcha ishlatiladi, u kon- nektor va kabelning konnektorga ulangan eng nozik qismini himoyalash uchun kiydirib qo‘yiladi. Narhdan tejash uchun uni har doim ham ishlatmaydi.
RJ — 45 rozetkasi
RJ — 45 rozetkasi har qanday rozetka kabi axborot muhi- tini iste’molchinig komp’yuteri yoki boshqa tarmoq quril- masi bilan bog‘lanish hosil qilishda foydalaniladi. Bu rozetka «o‘ralgan juftlik» kabeli yordamida mahalliy tarmoq qurishda ishlatiladi (4.22-rasm).


4.22-rasm. RJ — 45 rozetkasi.



Tarmoq qurish qoidalariga rioya qilingan holda tar­moq qurilsa rozetkadan foydalaniladi. Tarmoq rozetkalarini qo‘llash, kabel tizimini ancha ishonchliligini ta’minlaydi va har xil ko‘ngilsizliklarni oldini olish mumkin bo‘ladi. Ya’ni kabel- larni uzilishi, kontakt bo‘lmay qolish kabi holatlar. Kichik ofis tarmoqlarini qurishda, mablag‘ni tejash uchun rozetka ishlat- may komp’yuterni yoki boshqa qurilmalarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri kommutator portlariga ulanadi.
Kabel bilan ishlash uchun mo‘ljallangan ish qurollari
Ishni sifatli va ishonchli bajarish uchun kerakli bo‘lgan ish qurollaridan foydalanish lozim. Tegishli ish qurolisiz amalga oshirilgan tarmoq, tarmoqning ishlamasligiga yoki uning seg- menti ishlamasligiga sababchi bo‘lish aniq.
Konnektorlarni koaksial kabelga mahkamlovchi ish qurol- larini «O‘ralgan juftlik» kabellarida ishlatib bo‘lmaydi, ularga boshqa ish qurolini ishlatish kerak.
Odatda koaksial kabeli va BNC — konnektori bilan ishlash uchun maxsus ish qurollaridan foydalaniladi, uning tarkibi qo‘pol kesuvchi va siquvchi mexanizmdan tashkil topgan (5.23 - rasm) bo‘lib, bu dastlabki ishlov berishga mo‘ljallangan. Nozik ish, kabel uchlarini siqish uchun esa boshqa ish quroli- dan (4.22 - rasm) foydalaniladi.


4.23-rasm. Siquvchi ish quroli. 4.24-rasm. Kesuvchi ish quroli.



Bu ish quroli yordamida kabelning tashqi qobig‘i va dielek- trik qatlamini simga ziyon etkazmasdan aniq kesib oladi, bu- ning uchun ish qurolida o‘lchamni aniq o‘rnatuvchi moslama mavjud. Kabel kesib tozalangandan so‘nggina uni siqib kon- nektor o‘rnatiladi. «O‘ralgan juftlik» kabeli bilan ishlash uchun esa konstruksiyasi bir oz boshqacharoq ish qurolidan foyda- laniladi, uning universal, kesuvchi va siquvchi mexanizmlari mavjud (4.25 - rasm).


4.25-rasm. O‘ralgan juft kabelini siquvchi ish quroli.



Tarmoq rozetkalarini yoki kross — paneldagi simlarni si- qish uchun maxsus o‘rnatiladigan pichoqsimon ish qurolidan foydalaniladi. Bu ish qurolinig tashqi ko‘rinishi turlicha bo‘lib, ishlab chiqaruvchiga bog‘liq (4.26 - rasm).


4.26-rasm. Pichoqsimon ish quroli.



Nazorat uchun savollar

1. 
   Tarmoq adapterining vazifasi nimalardan iborat?
   
2. 
   Konnektorning vazifasi nimalardan iborat?
   
3. 
   Ko‘prikning vazifasi nimalardan iborat?
   
4. 
   Kommutatorning vazifasi nimalardan iborat?
   
5. 
   Mahalliy tarmoqda montaj shkafining vazifasi nimalardan iborat?
   
6. 
   Motaj shkaf turlarini sanab bering.
   
7. 
   Kross — panel qanday vazifani bajaradi?
   
8. 
   Kross — panelda nechta port mavjud bo‘ladi ?
   

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

1. 
   M.M. Musaev M.M. Musaev, A.A.Qaxxorov, M.M. Ka­rimov. Komp’yuter tarmoqlarini yig‘ish (Arxitekturasi, quril­malari, uskunalari). Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. 2-nashr «Ilm-ziyo» 2009. — 160 b.
   
2. 
   http:// www.gigadit-ethernet.or
   

8-mavzu : Ethernet va Fast Ethernet tarmog‘i
Reja :

1. 
   Ethernet
   
2. 
   Fast Ethernet
   

Standart tarmoqlar o‘rtasida eng ko‘p tarqalgan tarmoq bu Ethernet tarmog‘idir. U birinchi bo‘lib 1972-yilda «Xerox» firmasi tomonidan yaratilib, ishlab chiqarila boshlandi. Tar­moq loyihasi ancha muvaffaqiyatli bo‘lganligi uchun 1980-yili uni katta firmalardan DEC va Intel qo‘llab ko‘rdi (Ethernet tarmog‘ini birgalikda qo‘llagan firmalarni bosh hariflari bilan DIX deb yuritila boshlandi). Bu uchta firmaning harakati va qo‘llashi natijasida 1985-yili Ethernet halqaro standarti bo‘lib qoldi, uni katta halqaro standartlar tashkilotlari standart si- fatida qabul qiladi: 802 IEEE qo‘mitasi (Institute of Electrical and Electronic Engineers) va ECMA (European Computer Manufactures Association). Bu standart IEEE 802.03 nomini oldi (inglizcha «eight oh two dot three»)
IEEE 802.03 standartining asosiy ko‘rsatkichlari qu- yidagilar:
Topologyasi — shina; uzatish muhiti — koaksial kabel; uza- tish tezligi — 10 Mbit/s; maksimal uzunligi — 5 km; abo- nentlarning maksimal soni — 1024 tagachan tarmoq qismi- ning uzunligi — 500 m; tarmoqning bir qismidagi maksimal abonentlar soni — 100 tagacha; tarmoqqa bog‘lanish usuli — CSMA/CD, uzatish modulyatsiyasiz (monokanal).
Jiddiy qaralganda IEEE 802.03 va Ethernet orasida oz farq mavjud, lekin ular haqida odatda eslanmaydi.
Ethernet hozir dunyoda eng tanilgan tarmoq u yaqin kela- jakda ham shunday bo‘lib qoladi. Bunday bo‘lishiga asosiy sabab, uning yaratilishidan boshlab hamma ko‘rsatkichlari, tarmoq protokoli hamma uchun ochiq bo‘lganligi, shunday bo‘lganligi uchun dunyodagi juda ko‘p ishlab chiqaruvchilar Ethernet qurilma va uskunalarini ishlab chiqara boshladi. Ular o‘zaro bir-biriga to‘liq moslangan ravishda ishlab chiqiladi.
Dastlabki Ethernet tarmoqlarida 50 Omli ikki turdagi (yo‘g‘on va ingichka) koaksial kabellar ishlatilar edi. Lekin keyingi vaqtlarda (1990-yil boshlaridan) Ethernet tarmog‘ining aloqa kanali uchun o‘ralgan juftlik kabellaridan foydalanilgan versiyalari keng tarqaldi. Shuningdek, shisha tolali kabellar ishlatiladigan standart ham qabul qilindi va standartlarga te- gishli o‘zgartirishlar kiritildi. 1995-yili Ethernet tarmog‘ining tez ishlovchi versiyasiga standart qabul qilindi, u 100 Mbit/s tezlikda ishlaydi (Fast Ethernet deb nom berildi, IEEE 802.03 u standarti), aloqa muhitida o‘ralgan juftlik yoki shisha tola ishlatiladi. 1000 Mbit/s tezlikda ishlaydigan versiyasi ham ishlab chiqarila boshlandi (Gigabit Ethernet, IEEE 802.03 z standarti).
Standart bo‘yicha «shina» topologiyasidan tashqari shu­ningdek, «Passiv yulduz» va «Passiv daraxt» topologiyali tar- moqlar ham qo‘llaniladi. Bu taqdirda tarmoqning turli qism- larini o‘zaro ulash uchun repiter va passiv konsentratorlardan foydalanish ko‘zda tutiladi (5.1-rasm). Tarmoqning bir qismi (segment) bo‘lib shuningdek, bitta abonent ham segment bo‘lishi mumkin. Koaksial kabellar shina segmentlariga ishla­tiladi, to‘qilgan juftlik va shisha tolali kabellar esa passiv yul- duz nurlari uchun ishlatiladi (bittali abonentlarni konsentra- torga ulash uchun). Asosiysi hosil qilingan topologiyada yopiq yo‘llar (petlya) bo‘lmasligi kerak. Natijada jismoniy shina hosil bo‘ladi, chunki signal ularning har biridan turli tomonlarga tar- qalib yana shu joyga qaytib kelmaydi (halqadagi kabi). Butun tarmoq kabelining maksimal uzunligi nazariy jihatdan 6,5 km ga etishi mumkin, lekin amalda esa 2,5 km dan oshmaydi.

Segment

Konsentrator

Repiter

Repiter
Segment
5.1-rasm. Ethernet tarmoq topologiyasi.
Fast Ethernet tarmog‘ida jismoniy «Shina» topologiyasidan foydalanish ko‘zda tutilmagan, faqat «Passiv yulduz» yoki «passiv daraxt» topologiyasi ishlatiladi. Shuningdek, Fast Eth­ernet tarmog‘ida tarmoq uzunligiga qattiq talablar va chegara qo‘yilgan. Paket formatini saqlab qolib, tarmoq tezligini 10 baravar oshirilganligi tufayli tarmoqning minimal uzunligi 10 baravar kamayadi (Ethernet dagi 51,2 mks o‘rniga 5,12 mks). Signalni tarmoqdan o‘tishining ikki hissalik vaqt kattaligi esa 10 marotaba kamayadi.
Ethernet tarmog‘idan axborot uzatish uchun standart kod Manchester II ishlatiladi. Bu holda signalning bitta qiymati nolga, boshqasi manfiy qiymatga ega, ya’ni signalni doimiy tashkil qiluvchi qiymati nolga teng emas. Galvanik ajratish adapter, repiter va konsentrator qurilmalri yordamida amal- ga oshiriladi. Tarmoqning uzatish va qabul qilish qurilmalari
boshqa qurilmalardan galvanik ajralishi transformator orqali va alohida elektr manbai yordamida amalga oshirilgan, tarmoq bilan kabel to‘g‘ri ulangan.
Ethernet tarmog‘iga axborot uzatish uchun bog‘lanish abo- nentlarga to‘lik tenglik huquqini beruvchi CSMA/CD tasodi- fiy usul yordamida amalga oshiriladi.
Tarmoqda 5.2-rasmda ko‘rsatilgandek o‘zgaruvchan uzun- likka ega bo‘luvchi strukturali paket ishlatiladi.

00

6

6

2

46...1500

4