Tarjima nazariyasi va amaliyoti” yo‘nalishi yapon-ingliz guruhi “Tili o‘rganilayotgan mamlakat adabiyoti” fanidan

2.2. Gunkining mafkuraviy xususiyatlari
Gunki monogatarilar “haqiqiy samuray”ning estetik qiyofasini hamda samuray so‘zsiz rioya qilishi kerak bo‘lgan bir qancha qoidalarni o‘z ichiga olgan manba sifatida alohida qiziqish uyg‘otadi. Ushbu tamoyillar Bushido kodeksi ta’sirida shakllangan. Bushido XVI-XVII asrlarda shakllangan bo‘lsa-da, unda keltirilgan sifatlar, talablarni gunki qahramonlari misolida kuzatish mumkin.
Vassalning o‘z xo‘jayiniga sodiqligi - nafaqat yashash va u uchun kurashish, balki kerak bo‘lganda uning uchun o‘z jonini berishga tayyorligi, shuningdek, unga xizmat qilish uchun barcha hayot lazzatlaridan voz kechishi eng yorqin tamoyilidir.
Gunki etikasini tavsiflovchi yana bir asosiy qadriyatlar tizimi buddizmdir. Buddizm va jangchi etikalarini bir-biriga qarama-qarshi deb qaralmaydi. O‘ziga xos farqlarga qaramay, gunki ularning aralashmasidir. Bu, birinchi navbatda, buddizmning gunki-da yoritilgan shakli Amida buddizmidir, unga ko'ra, gunohlaridan tavba qilgan va Budda Amidaga murojaat qilgan har bir kishi ma’rifatga erisha oladi.
Gunkidagi asosiy buddist g‘oyalar - hozir sodir bo‘layotgan narsalar o‘tmishdagi harakatlar uchun jazo yoki mukofot, shuningdek, moddiy olamning hayoliy tabiati va o‘zgarmasligi, yer yuzida hech narsa abadiy qololmaydi degan g‘oyalar hisoblanadi.⁶


III BOB. HEYKE MONOGATARI
3.1. Heyke monogatarining yozilishi
“Heike Monogatari” (“Taira xonadoni haqida qissa”) - bu Taira oilasining gullab-yashnashi va qulashi bilan bog‘liq bo‘lgan urush yilnomasi va Kamakura davrida tugallangan.
Hikoya Tairaning Xogen va Xeyji urushidagi g‘alabasidan keyin Taira oilasi va Minamoto urug‘i o‘rtasidagi qarama-qarshilikni tasvirlaydi. Shuningdek, u Jisho-Juey urushidan beri boshlangan Taira oilasining qulashi paytida, kamayib borayotgan Heyan zodagonlari va jangchilar o‘rtasidagi insoniy munosabatlarning tuzilishini ajoyib tarzda tasvirlaydi. Bu oddiy va nozik jumlalar bilan mashhur bo‘lgan yapon va xitoy tillarining aralash yozuv uslubida yozilgan asar hisoblanadi. Bu ertak hammaga ma’lum, ayniqsa “Gion ibodatxonasining qo‘ng‘irog‘i jiringlaydi ...” bosh qatori mashhur.⁷
“Heyke monogatari” (“Taira xonadoni haqida qissa”) nomi keyingi avlod tomonidan berilgan. Taxminlarga ko‘ra, ertak “Jisho Monogatari” Jisho davridan boshlab, jang kuchaygan paytdan boshlab, shuningdek, “Hogen Monogatari” (Hogen urushi haqidagi ertak) va “Heyji Monogatari” deb nomlangan, lekin bunga hech qanday dalil-isbot keltirilmagan.⁸
Ertakning qachon yakunlangani aniq ma’lum bo‘lmasa-da, Fujiwara no Teika tomonidan 1240-yil transkripsiya qilingan “Heyhanki” (TAIRA no Nobunori kundaligi) ning shihai monjo (ishlatilgan qog‘ozning narigi tomoniga yozilgan eski hujjat) sida “Jisho Monogatari olti jilddan iborat va transkripsiya qilingan” deb ta’kidlanadi, shuning uchun bu hikoya 1240-yilgacha yozilgan deb hisoblanadi. Biroq, “Jisho Monogatari” hozirgi Heike Monogatari bilan haqiqatan ham tengmi degan savol bor, shuning uchun bunga to‘liq ishonib bo‘lmaydi. Engyo-bon qo‘lyozmasining asl okugaki (postkripti) si yaratilgandan keyin kamida 1309-yilgacha tugallanganga o‘xshaydi. Biroq, bu ma’lumotga ham ishonib qolish kerak emas.
Hikoyaning mualliflari to‘g‘risida ham turli xil qarashlar mavjud. Eng qadimgisini Kenko Yoshidaning “Tsurezuregusa” (Bekorchilikdagi insholar) asarida aytib o‘tilgan bo‘lib, unda Shinano no Zenji (Shinanoning sobiq xizmatchisi) Yukinaga Heyke Monogatarining muallifi ekanligi va u ertakni ko‘rish qobiliyati zaif musiqachi Shobutsuga o‘rgatgani haqida aytilgan.
Yana bir boshqa manbada iste’fodagi imperator Gotoba davrida, ilmi bilan nom qozongan Shinano no Zenji Yukinaga Heyke Monogatari yozgan va Shobutsu ismli ko‘zi ojiz odamga ertakni yodlashi uchun o‘rgatgan deya ta’kidlangan. (226-bo‘lim, Tsurezuregusa)
Unda yana Shobutsuning Togokudan (Yaponiyaning sharqiy qismi, xususan Kanto viloyati) boʻlganligi haqida batafsil maʼlumotlar ham bor, shuning uchun u jangchilardan urush haqida toʻgʻridan-toʻgʻri soʻragan va uni yozib olgan, bundan tashqari, Shobutsu va biva oʻrtasidagi aloqadorlik haqida soʻz yuritilgan.
Aytilishicha, Shinano no Zenji Yukinaga Shimotsuke no kami (Shimotsuke provinsiyasi gubernatori) Fujiwara no Yukinaga, shuningdek, Keyshi (uy nazoratchisi) Kanezane Kujolarga xizmat qilgan Fujiwara no Akitokining nabirasi edi. Shuningdek, “Sonpi Bunmyaku” (Olijanob va kamtar nasl-nasablilarning mazhablari) ga ko‘ra, “Daigo Zassho” (Hon-in Daigo-ji ibodatxonasida qilingan turli yozuvlar) va “Heike Monogatari Hoketsu Tsurugi no maki” (Heyke monogatarining qo‘shimcha bo‘limi, qilich) Heyke Monogatari (Heyke haqida ertak) muallifi Akitokining nabirasi Tokinaga Hamuro (Fujivara urug‘idan) hisoblanadi. Fujiwara no Yukinaga muallif degan fikrni qo‘llab-quvvatlovchilar, “Shinano no Zenji Shimotsuke no Zenji uchun xatodir” deb da’vo qilishsa, Tsurezuregusada bu odamni “Shinano no Nyudo” (sochini qirdirgan odam) deb ham atashadi.
Shunday qilib, muallif Shinano bilan qarindosh bo‘lgan shaxs bo‘lishi kerak edi va bu Shinranning yuqori malakali shogirdi va Honenning shogirdi Saibutsu ismli rohib bo‘lishi ham mumkin degan fikr bor.
Biroq, bu fikrlar dalillarga asoslanmaydi, birinchi navbatda, harbiy yilnomani tuzish jarayonini hisobga olsak, asarni ma’lum bir muallifga bog‘lashdan unchalik ham foyda yo‘q.
“Heyke monogatari” (“Taira xonadoni haqida qissa”) (Heike monogatari, 平家物語) XII asr oxiridagi Gempey urushida (1180-1185) Yaponiya ustidan nazorat qilish uchun Taira va Minamoto xonadonlari o‘rtasidagi kurashning epik hikoyasidir. Heike (平家) Taira (平) urug‘ini bildiradi; hei Taira uchun kanjining muqobil o‘qilishidir.⁹
“Heyke monogatari” (“Taira xonadoni haqida qissa”) 1240-yilda noma’lum muallif tomonidan sayyor rohiblar tomonidan tuzilgan va o‘qilgan og‘zaki hikoyalar to‘plamidan tuzilgan. Heike monogatari-ning eng ko‘p o‘qilgan versiyasi 1371-yilda Kakuichi ismli ko‘r rohib tomonidan tuzilgan va harbiy jasoratni ulug‘laydigan keyingi tahrirlarni o‘z ichiga oladi. Hikoya bir qator tungi qismlarda hikoya qilinishi ko‘zda tutilgan. “Gunki monogatari” (harbiy ertaklar) janrida yozilgan bu hikoya samuraylar etikasi mavzularini aks ettiradi va harbiy qadriyatlarga sadoqat, jasorat va kuchli yetakchilikni ulug‘laydi. Shuningdek, u buddist ta’limotini ham o‘zida aks ettiradi; moddiy olamning oʻzgarmasligi mavzusi hikoya davomida namoyon boʻladi va qahramonlarning taqdiri avvalgi mavjudotlarning yaxshi yoki yomon ishlari bilan oldindan belgilab qoʻyilgan. Ko‘pincha qahramonlar diniy hayotga kirish orqali ma’rifatga intilishadi yoki gunohlarini yuvishadi. “Heyke haqidagi ertak” o‘rta asrlar yapon adabiyotining buyuk klassiklaridan biri hisoblanadi va keyinchalik ko‘plab badiiy asarlar uchun manbaa vazifasini bajargan.
Hikoyaning asosiy mavzusi buddistlarning o‘zgarmaslik qonuni bo‘lib, 1161-yilda imperator tomonidan qo‘llab-quvvatlangan Minamotoni mag‘lub etgan va Yaponiyada birinchi harbiy hukumatni o‘rnatgan samuray urug‘i kuchli Tairaning ajoyib yuksalishi va qulashi bilan tasvirlangan. ¹⁰ O‘zgarmaslik mavzusi (mujō, 無常) mashhur ochilish parchasida tasvirlangan:
Gion Shoja qo‘ng‘iroqlarining ovozi hamma narsaning o‘zgarmasligini aks ettiradi; sāla gullarining rangi farovon kishining tanazzulga uchrashi kerakligi haqidagi haqiqatni ochib beradi. Mag‘rurlar chidamaydilar, ular misli bahor kechasidagi tush; qudratli bir kun kelib shamol oldidagi chang kabi uchib ketadi.
Heyke haqidagi ertak. 1.1-bob

“Heyke monogatari” (“Taira xonadoni haqida qissa”) o‘rta asrlar yapon adabiyotining buyuk klassiklaridan biri hisoblanadi va keyinchalik ko‘plab badiiy asarlar uchun: Noh pyesalaridan tortib yog‘ochdan yasalgan naqshlarga ham manbaa bazasi vazifasini o‘tagan.