Tarjima nazariyasi va amaliyoti” yo‘nalishi yapon-ingliz guruhi “Tili o‘rganilayotgan mamlakat adabiyoti” fanidan

3.2. Heyke monogataridagi badiiy tasvir vositalari
Kamakura va Muromachi davrlari asarlarini janrlarga bo‘lish qiyin: asarlarni janr, til, adabiy uslub, ijtimoiy tabaqa va geografik mintaqa bo‘yicha aniq ajratgan Heyan adabiyotidan farqli o‘laroq, “samuraylar” bu davrning yagona va asosiy mavzusi bo‘lgan. Qolaversa, hikoyachining asar ohangiga va hatto syujetiga katta ta’sirini ham hisobga olish kerak: biva-hoshining hikoyalari bir xil narsa asosida hikoya qilinsa ham, sezilarli darajada farq qilishi mumkin edi.
Gunki umuman jang mavzusi ko‘p hollarda erkak kishilarga taalluqli boʻlganligi sababli qissada ayollarning roli koʻpincha soyada qolib ketadi. Adabiy tanqidda ayollarning “Heyke-monogatari” dagi o‘rni keng e’tirof etilgan va Kakuichi-bon versiyasining 12-o‘ramasida ularning ahamiyati, jumladan, ushbu asarning yaratilishiga qo‘shgan hissasi alohida ta’kidlangan. Agar biz Kakuichi-bonni Shomonki va Mutsuvaki kabi oldingi urush yilnomalari bilan solishtirsak, ayollar nuqtai nazariga qanchalik kam e’tibor qaratilganligi aniq bo‘ladi].
Buddizm mavzulari qissaga muallif nutqida ham, uning qahramonlarining suhbatlarida ham, hatto jang sahnalarida ham qo‘shib ketilgan, ammo bu asarni allegoriya sifatida talqin qilib bo‘lmaydi. Bu holat “Gio” bobida va Koremori hikoyasida eng aniq namoyon bo‘ladi. Minamoto-Taira urushi buddizmni ham o‘zgartiradi: Heyan davridan farqli o‘laroq, buddizm amaliyotlari asosan yerdagi hayotda afzalliklarga ega bo‘lish umidida ishlatilgan, Kamakura davrida dunyo “Qonunning oxiri” ga botgan degan e’tiqod keng tarqaldi. Najot esa endi faqat har bir shaxsni o‘ziga bog‘liq va faqat o‘limdan keyin kelishi mumkin.
Yaponiyani yillar davomida fuqarolar urushida qiynab kelgan Taira (Heyke) va Minamoto (Genji) oilalari o‘rtasidagi haqiqiy tarixiy kurashga asoslanib, Heyke monogatari yapon afsonasining eng mashhur qahramoni Minamoto Yoshitsunening ekspluatatsiyasini aks ettiradi va ko‘plab epizodlar to‘g‘risida hikoya qiladi. Uning umumiy mavzusi Dannoura dengiz jangida (1185) mag‘lubiyatga uchragan takabburlik va mag‘rurligi bilan halokat urug‘ini sepgan Taira oilasining fojiali qulashi, keyingi hayotni tasvirlash bilan yakunlanadi. Imperator onasi va ko‘plab jangchilar bilan birga yetti yoshli imperator va ko‘plab saroy a’yonlari suvga cho‘kib halok bo‘ladi va ibtidosi kabi intihosi ham qo‘ng‘iroq chalinishi bilan tugaydi.
Hikoya taxminan 1131-yildan 1221-yilgacha bo'lgan to‘qson yilni o‘z ichiga olgan uch bo‘limdan iborat. Birinchi bo‘limning bosh qahramoni Taira no Kiyomori bo‘lib, u mag‘rur, yovuz, shafqatsiz va o‘limidan keyin ham uning tanasi sovumaydi. Ikkinchi bo‘limning asosiy qahramoni general Minamoto no Yoshinaka hisoblanadi. Uning o‘limidan so‘ng uchinchi qismning qahramoni - buyuk samuray, harbiy daho, Minamoto no Yoshitsune, o‘zining siyosiy jihatdan zukko akasi Minamoto no Yoritomo tomonidan xiyonatda yolg‘on ayblangan. Hikoya Kiyomorining imperator Go-Shirakava bilan ittifoqda hokimiyat tepasiga ko‘tarilishi haqida qisqacha ma’lumot beradi va buning o‘rniga u hayotining so‘nggi yillarini, imperator saroyidagi eng yuqori lavozimga o‘z yo‘lini manipulyatsiya qilgan odam sifatida bayon etilgan. U qizlaridan birini imperatorga turmushga berib, imperator Antokuning bobosi bo‘lsa ham, bu uning shon-shuhratini saqlab qolmaydi. Uning merosxo‘ri Shigemori erta vafot etadi va xonadon rahbariyatini qobiliyatsiz ukasi Munemori qo‘liga topshiradi, u xonadonni qayta tiklangan Minamoto hujumlaridan himoya qila olmaydi.
Taira Kiyomori hayotini saqlab qolgan uchta Minamoto merosxo‘rlari Genpey urushi paytida Taira ustidan g‘alaba qozonish uchun surgundan qaytib keladi. Minamoto Yoshinaka Tairani mag‘lub qiladi va ularni Kiotodan chekinishga majbur qiladi, lekin u Minamoto urug‘ini boshqarishga harakat qilganda, Minamoto no Yoritomo uni taxtdan ag‘darish uchun akalari Yoshitsune va Noriyorini yuboradi. Yoshitsune Taira urug‘ining qolgan a’zolarini ta’qib qiladi va ayyor jangovar strategiyalar bilan ularni yo‘q qiladi, faqat unga o‘z ukasi xiyonat qiladi.
“Mono no aware” tuyg‘usi (narsalarning o‘tishi natijasida paydo bo‘ladigan qayg‘u; Motoori Norinaga) hikoyani qamrab oladi va jangdagi jasorat haqidagi ertaklar bilan bir qatorda, xitoy va yapon afsonalariga, she’rlarning ta’sirchan o‘qilishiga va boshqalarga ta’sir ko‘rsatgan. Yoshitsunening harbiy ekspluatatsiyasining hayajonini Koremori, Imperator xonimi, Shigehira va turli kichik qahramonlarning poytaxtdan ketishi va keyinchalik butun Yaponiya bo‘ylab kezib yurishlaridagi qayg‘uli tajribalari muvozanatlashtiradi.¹¹
Bu ertak tarixiy manba sifatida muhim ahamiyatga ega, chunki u xronologik tartibda aytiladi va bo‘limlar sanalar bilan boshlanadi. U samuraylar sinfining milliy mavqega ko‘tarilganligini hujjatlashtiradi va madaniy tafsilotlarning qimmatli tavsiflarini va nomlari ro‘yxatini o‘z ichiga oladi. Turli janglar va voqealar ishtirokchilari, shuningdek, konservativ imperator saroyining an’anaviy qadriyatlari va yangi viloyat armiyasining qadriyatlari o‘rtasidagi ziddiyatni ko‘rsatadi.
Moddiy olamning o‘zgarmasligi mavzusi hikoya davomida namoyon bo‘ladi va hikoyachi mag‘rur odam yiqilishi kerakligi va u qancha vaqt chidab, qanday cho‘qqilarga ko‘tarilishidan qat’i nazar, bu dunyoda hamma narsa halok bo‘lishi haqida doimiy maslahatlar beradi.
Hikoyachi Taira tomonidan sodir etilgan har bir qonunbuzarlik haqida batafsil ma’lumot berib, ularning halokatini kamida yetti yil davomida bashorat qiladi. Qahramonlarning taqdiri oldindan belgilab qo‘yilgan, yaxshilik ko‘pincha qahramonlar diniy hayotga kirish orqali ma’rifatga intiladi yoki gunohlarini yuvishga intiladi; Koremori o‘z joniga qasd qilishdan oldin tonsureni oladi. Imperator xonimi esa hayotining so‘nggi yillarini rohiba sifatida yashaydi.


XULOSA
Yaponiyaning o‘rta asrlar davri (Kamakura, Nanbokuchō va Muromachi davrlari, ba’zan esa Azuchi-Momoyama davri ham) millat adabiyoti uchun o‘tish davri edi. Butun mamlakat bo‘ylab yozuvchilar va ularning o‘quvchilari paydo bo‘la boshlaganligi sababli, Kyoto yagona adabiy markaz bo‘lishni to‘xtatdi va shunga mos ravishda turli xil janrlar va adabiy shakllar rivojlandi. Gunki monogatari, otogi-zōshi, nasriy rivoyatlar va renga kabi turli xil teatr shakllari paydo bo‘lgan.
Yaponiya adabiyot ming yillardirki mavjud. Bu vaqt mobaynida, u qayta-qayta o‘zgardi: yangi uslublar, yo‘nalishlar, badiiy tendentsiyalar qo‘shildi. 
Gunkilar Kamakura va Muromachi davrlarida yozilgan bo‘lsa ham uslub jihatidan Heyan davri adabiyoti bilan bir qator o‘xshashliklari mavjud. Lekin Heyan davri adabiyotidan farqli o‘laroq Gunki monogataridagi asosiy mavzu dastavval 1156-1568-yillarda kechgan qonli fuqarolik urushi va undagi samuraylarning mardonavor harakatlarini batafsil yoritish bo‘lgan.
Gunkilar nafaqat Kamakura – Muromachi tarixiy davrlari maishiy-madaniy hayotini va shu davrlardagi nizolarni yoritish uchun, balki bu davrda samurayning odamlar orasidagi o‘rni, uning mas’uliyati, burchi kabi masalalarni ham yoritishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan ekan. Negaki Gunkilarning ham tag zamirida har bir samuray uchun bosh qomus vazifasini bajargan Bushidoning o‘rni katta bo‘lgan.
Yuqoridagilardan kelib chiqadigan bo‘lsak Kamakura-Muromachi tarixiy davrlariga kelib butunlay yangi, o‘zgacha janr Gunki shakllangan va keyingi adabiyot vakillari uchun juda katta ahamiyatga ega bo‘lgan materiallarni qoldirgan.