Тақризчилар: Ўзбекистон Давлат Жисмоний тарбия Институтининг пфд, профессор Ф. А. Керимов; твпктмои амалий фанлар кафедрасининг мудири профессор. Ф. Хўжаев Масьул

ЖИСМОНИЙ МАШҚЛАР ТАьСИРИНИ АНИҚЛАЙДИГАН ОМИЛЛАР

Ҳар бир педагог жисмоний машқларни организмга таьсирини билиши ва ҳисобга олиши керак. Бунда у киши организмининг бир бутунлигини унутмаслиги лозим. Агар жисмоний машқлар обектив қонунлар асосида қўлланилмаса, у ҳолда салбий натижага ега бўлиб, зарар етказиши мумкин. Мисол: тайёргарликсиз узоқ масофага югуриш.

Жисмоний машқларни мақсадга мувофиқ таьсирини аниқловчи умумий омилларга: 1. Машғулотлар устидан тўғри педагогик раҳбарлик; 2. Ўргатиш ва тарбиялашда мақсадга мувофиқ методлардан фойдала­ниш киради.
Шу билан бир қаторда қуйидагиларга ҳам еьтибор бериш зарур:
а) шуғулланувчиларнинг индивидуал хусусиятлари (ёши, жинси, соғлик ҳолати, тайёргарлик даражаси, меҳнат ўқиши, дам олиш тартиби);
б) жисмоний машқларнинг хусусиятлари: унинг мураккаблиги, янгилиги, жисмоний ҳаракат иши ҳажми, ҳис-ҳаяжонлилиги.
в) Ташқи муҳит хусусиятлари (метеорологик, жой шароити, асбоб ва анжомлар сифати, шуғулланиш жойининг гигиеник шароити)
Педагог инсонни иш қобилияти ҳақидаги асосий илмий қоидалами билиши керак (ишга кириша билиш, дам олиш ва жисмоний ҳаракат иш ҳажмини организмга таьсири, машқ оқибатлари ва бошқалар).


Жисмоний машқларнинг шакл ва мазмуни
Ҳамма ҳодиса ва жараёнлар каби жисмоний машқлар ҳам ўзининг мазмуни ва шаклига ега. Жисмоний машқлар мазмунига қатор жараён-ларнинг механик, биологик, псIXологик боғлиқлиги киради. Уларнинг таьсирида ҳаракат фаолиятига бўлган қобилият ўсади. Масалан: узунУкка сакрашга югуриб келиш, депсиниш, учиш, қўниш фазалари киради. Жисмоний машқлар шакли - уларнинг ички ва ташқи тузилишидан иборат.
Ички тузилиши - ҳаракат бажаришда асосий функсияларни таьминловчи жараёнларни ўзаро боғланиши, ўзаро мувофиқлаштириши билан характерланади.
Масалан: югуришдаги тузилишнинг ўзаро боғлиқлиги бошқа, штанга кўтаришда бошқа. Бу жараёнларнинг механик, псIXологик, биологик боғлиқлиги ва мувофиқлиги ҳар хил. Ташқи шакли - машқнинг ташқи кўриниши. У ҳаракат жараёнида фазовий, вақт ва куч муносабати билан характерланади.
Жисмоний машқларнинг мазмуни ва шакли ўзаро боғлиқ ва бирликда сақланади. Бу бирлик қарама-қаршиликни ҳам ўз ичига олади. Мазмун - шаклни ўзгартириш мумкин.
Масалан: 10 марта сакраш техникасини ўзгартирган. Баландликка сакраш. Масалан: ҳаракат сифатларини яхшилаш натижасида машқ шаклини ўзгартиради. Шакл ҳам мазмунни ўзгартира олади.
Масалан: баландликка сакрашда сакраш усули ўзгариб, унинг мазмунини ҳам ўзгартиради.