Tarixiy geografiya va kartografiya

4-MAVZU:O‘rta Osiyoning ibtidoiy jamoa davrdagi tarixiy geografiyasi. 
REJA 
1. O`rta Osiyoning tosh asri manzilgohlari tarixiygeografiyasiga tavsif
2. 0‘rta Osiyoning eneolit, bronza va ilk temir davri manzilgohlari tarixiy 
geografiyasi 
 
Tayanch so`z va iboralar:
 
ilk paleolit, о`rta paleolit va so‘nggi paleolit, 
Seleng‘ur g‘ori va Ko‘lbuloq makoni, Teshiktosh g'ori, Machay (Surxondaryo), 
Obishir (Farg‘ona vodiysi), Markaziy Farg‘ona, Bo'zsuv, Q o‘shilish (Toshkent), 
Aydabol, Jayronquduq (Ustyurt), Oshxona, Chilchorchashma, Darai sho‘r 
(Tojikiston) yodgorliklari, Sopollitepa, Jarqo'ton, Zamonbobo Tozabog‘yob 
madaniyati manzilgohlari. 
 
Qadimgi tosh asri uch davrga bo‘linadi: 
ilk paleolit, о`rta paleolit
va 
so‘nggi paleolit.
O`rta Osiyodagi qadimgi tosh asri manzilgohlari va ulaming 
madaniy qatlamlaridan topilgan ashyolaiga qarab hukm chiqarilsa, bu o‘lkaga 
odamlar juda erta kelib o‘masha bosh- laganligini bilish mumkin. 
Ilk paleolit davri manzilgohlari Seleng‘ur g‘ori va Ko‘lbuloq makonidan topib 
o‘rganilgan. Farg‘ona vodiysining So‘x tumanida joylashgan Seleng'ur g'oridan 
tosh qurollar va odamnikiga o‘xshash suyaklar topilgan. Tadqiqotchilaming 
fikricha, Seleng‘ur topilma- larining yoshi 1 million yildan ziyodroqdir. Ko‘lbuloq 
makoni hozirgi Toshkent viloyatining Ohangaron tumani hududida bo'lib, Chotqol 
tog'ining janubiy yonbag'rida, Qizil olma soyining chap sohilidagi Ko‘lbuloq 
degan manzilda joylashgan. 
Ilk paleolit davri manzilgohlariga Tyanshan etaklaridagi Onarcha (Qirg'iziston) 
hamda Pomir etaklaridagi Qoratov (janubiy Tojikiston) makoni ham kiradi. Bu 
davrda aholi asosan, ovchilik va baliqchilik bilan shug‘ullanganligini topilgan har 
xil ashyoviy buyum va suyak qoldiqlari tasdiqlaydi. 

---

32 
Ilk paleolit davri odamlari kichik daryo bo‘ylari va buloqlar yonida o‘zlariga 
makon qurganlar. Iqlim issiq bo'lganligidan turar-joylarga ham ehtiyoj bo'lmagan. 
O`rta paleolit davriga oid dastlabki yodgorlik Teshiktosh g‘or makonidan 
topilgan. Bu makon Surxondaryo viloyatining Boysun tumanidagi Boysun 
tog‘ining janubiy yonbag‘ridagi Turgandaryoning Zavtalashgansoy darasida 
joylashgan. G ‘or shimoli-sharqqa qaragan bo'lib, kengligi old qismida 20 metr, 
chuqurligi 21 metr va balandligi 9 metrdir. Teshiktosh g'orini kavlash natijasida 5 
ta madaniy qatlam borligi aniqlangan. Madaniy qatlamlardan 2859 ta toshdan 
yasalgan mehnat qurollari topilgan. Ularning xo'jaligida ovchilikning o‘m i katta 
bo'lgan. Teshiktoshliklar yashagan Boysun tog‘lari yovvoyi mevalarga boy 
bo'lgani bois, aholi termachilik bilan ham shug'ullangan. 
Boysundagi yana bir g‘or-makonlardan biri Amir Temur g‘oridir. U 
Teshiktosh g'oridan uzoq bo‘lmagan yerda joylashgan. Bu manzilgohdan topilgan 
mehnat qurollari ham odamlarning ovchilik hamda termachilik asosida kun 
kechirishganidan guvohlik beradi. 
Keyingi davrda arxeologlar Surxondaryo vodiysining turli joylaridan, 
xususan, To‘palang daryosi bo‘ylaridan o‘rta paleolit davri kishilarining mehnat 
qurollarini topganlar. Demak, bu davr kishilari