Tarixiy bilish tamoyillari va tarixni bilishning o’ziga xosligi

Tarixiylik tamoyili. Tarixiylik tamoyilining shakillanishi va tarraqiy etib borishiga bir qator mutafakkirlar o’z xissalarini qo’shganlar ,biroq ularning orasida asosiy fikrlar nemis “xuquq tarixi maktabi” vakillari , fransuz restavratsiyasi davri tarixchilari va G.Gegel tomonidan bildirilgan . G.Gegelning tarixiylik tamoyilining rivojlanishiga qo’shgan xissasi dialektik uslubni asoslab berganligida edi.
K.Marks tarixni materialistic tushunish g’oyasini shakillantirib G.Gegel ning dialektik uslubini materialistic asosga yo’naltirdi ,nemis “xuquq tarixi maktabi”ning tarixiylik tamoyilini”kengaytirgan” xolda jamiyatning qayta shakillanishi ( boshqa shaklga o’tish-formatsiya) va “ kapitalizmning tanazzuli” xaqidagi fikirlarni ilgari suradi.
Nemis “xuquq tarix maktabi” vakillari bu nasalada amaldagi davlat va xuquq shakillari siyosatchilarning volyuntarizmi (tarixiy taraqiyotning obyektiv qonunlari bilan xisoblashmay o’z bilganicha ish tutish) oqibatlari emas , balki uzoq davom etgan “jonli” (organic) taraqqiyot va names “ruxi”ning paydo bo’lishidan kelib chiqib yondoshgandir. Zamonaviy davlatni tushunish va uning faoliyatini anglash uchun avvalo uning tarixini o’rganish lozim. Aynan ana shu tushuncha tarixiy tamoyili edi , yani xar qanday xodisani ,tarixiy voqelikni davlat muassasalarining tasis etilishini tushunish uchun eng avvalo ularning tarixini o’rganish va tarixiylikdan kelib chiqqan xoldagina ularni anglash mumkin ,degan tushuncha shakillangan edi .Tarixiylik tamoyiliga qo’yiladigan talablar xaqida so’z yuritganda quydagilarni aloxida ko’rsatib o’tish kerak ,yani xodisalar o’rtasidagi o’zaro aloqadorlik va ularning kelib chiqishi xamda ro’y berishidagi umumiy bog’liklik va kelib chiqish sbablaridagi o’zaro aloqadorlikni aniqlash , xodisalarning sodir bo’lishi bosqichlaridagi o’zaro aloqadorlik , bir xodisa yoki jarayonning ikkinchi xodisa yoki jarayonning kelib chiqishidagi ta’sirini o’rganish va aniqlash , barcha xodisalar va jarayonlarni o’rganishda ularga tarixiylik nuqtai nazaridan kelib chiqqan xolda yondashish , xodislar o’rtasidagi aloqadorlikni aniqlashda jarayonlarning tarixiy axamiyatini ko’rsatib berish masalalarini ko’rsatib o’tish mumkin . Bu xozirgi tarixiylik tamoyili va uslublarining asosiy mazmunini tashkil etadi.