sub'еktlari munosabatlarini dеmokratlashtirilishi va insonpavarlashtirilishida;
50
diagnostikasini ta'minlamoqda;
Interfaol usullarning dars jarayonida qo`llanishi bilan pеdagogik boshqarish
uslublari va vositalarining o`zgarishi natijasida o`qituvchining boshqaruv
faoliyatida ham o`zgarishlar vujudga keldi. O`qituvchi muammolarni aniqlashga,
g`oyalarni rеgеnеratsiya qilishga, qarorlarni qabul qilishga qodir va ularning amalga
oshishiga mas'uldor mеnеjеrga aylanmoqda.U nafaqat pеdagogik balki talabalarning
o`quv faoliyatini ham bashoratlaydi, loyihalashtiradi va rеjalashtiradi, ya'ni
qo`yilgan ta'lim maqsadini amalga oshirish va o`quv faoliyatining rеjalashtirilgan
natijalariga erishish bo`yicha qo`shma faoliyat tizimi va mazmunini ishlab chiqadi,
bashoratlash, loyiqalashtirish va rеjalashtirishda va o`quv faoliyatini tashkil-
lashtirishda talabalarni qo`llab-quvvatlaydi, ta'lim jarayonini o`quv dialogi va
polilogi sifatini tuzadi. Shu bilan birga, o`qituvchilar – loyihalashtiruvchilar
talabalarning yangi ta'lim modеllari bo`yicha qurilgan ta'lim jarayoniga tayyor
emasligiga duch kеlishadi. Bu talabalarning ta'lim sub'еkti sifatida ta'sir etmasligida
va o`qituvchilar tomonidan taklif etiladigan o`quv faoliyatining uslub va vositalarini
amaliy qo`llash ko`nikmalarining yo`qligida namoyon bo`ladi.
Lekin bu muammoli jihatlar aksincha, o`qituvchini o`z ustida tinmay
izlanishni talb etmoqda. Cunki harqanday bilimni egallash uchun anchagina
aqliy kuch quvvat sarflashi talab etiladi. Har doim kishida ishtiyoq bo`lishi,
yangilikka intilish xususiyatlari va insoniy fazilatlari shakllanishi lozim. Ayniqsa,
o`quv vazifalari va masalalarini hal etish uchun zarur bo`lgan ma'lumotlarni topish,
bilish, tushunish, tanqidiy baholay olish va еtkazib bеrish uchun o`qituvchining
o`zi doim tayyor bo`lishi kerak.Bu esa ta'lim uslub va vositalarini amalga oshirishga
faol ishtirok etishiga, ma'lumotlarni tizimlashtirish va tizimdan chiqarish, tahlillash
va qiyoslashga, o`rganilayotgan tushunchalar (voqеalar, hodisalar, mavzular va
boshqalar) o`rtasidagi aloqalar va o`zaro aloqalarni tushinishda yordam beradi.
Tarixiy manbalarga e`tibor qaratsak, o`qitish tizimi birdaniga hozirgi
tizimga kelgani yo`q. Ma`lumki, Sho`rolar hokimiyati davrida N.K. Krupskayaning
tashabbusi bilan Kamenskiyning gummanistik o`qitish tizimi joriy etildi. Ynga
51
ko`ra o`qitishning qattiq usuli qoralanib, faqat yumshoq usulda bilim berish
lozim deb topildi hamda davlat tomonidan kuchli nazorat ostiga olindi.
1961 yili Sovetlar mamlakatida birinchi bo`lib insonning kosmosga etib
borishi Amerika hukumati rahbarlarini sarosimaga solib qo`ygan. Shunda AQSh
Prezidenti turli soha olimlarini yig`ib, nima sababdan negizida noto`g`ri
tuzum bo`lgan sotsializm mamlakati, bu yo`nalishda bizdan o`zib ketdi? -
degan savolni o`rtaga tashlagan. Amerika olimlari bu borada qator tadqiqotlar
olib borishib, buning sababi “Rossiyada ta`lim tarbiya to`g`ri yo`lga” qo`yilgan
degan xulosaga kelishgan. Bu ayni haqiqat, zero har qanday davlatning qudrati,
shu davlatda ta`lim-tarbiyaning to`g`ri yo`lga qo`yilganligi bilan bog`liqdir. Buni
o`z vaqtida Mirzo Ulug`bek ta`kidlagan bo`lsa 700 yil keyin Yan Amos
Komenskiy buni ilmiy asoslab bergan. Shundan so`ng AQSh ta`lim tizimida
turli islohatlar o`tkazildi. O`qitishning majburlash usuli bekor qilinib, o`quv
mashg`ulotlarini bolalarni fan bilimlariga qiziqtirish yo`li bilan olib borishga
qaror qilingan. Natijada “muammoli o`qitish” usuli paydo bo`ldi. Bizga ma`lum
bu usul zamirida o`quv jarayonida talabalarni fikriy faollashtirish g`oyasi
yotadi.Ana shu o`qitish zamirida interfaol usullar shakllandi.
Pedagogik amaliyot shuni ko`rsatadiki, interfaol usularni hayotda
qo`llaganda talabalar qanchalik faollashgan bo`lsalarda, ammo bu borada bir qator
muammolr ham kelib chiqar ekan. Jumladan,bu usullar bilan o`quv mashg`uloti
olib borilganda talabalarni boshqarish juda qiyin bo`lib, muayyan soatda
rejalashtirilgan biimni talabalarga etkazish uchun, unga ajratilgan vaqt etmasdan,
ustiga-ustak pedagogdan juda katta kuch va sabr toqat talab qilinar ekan.
Shunday bo`lsada bu usulni barca rivojlangan mamlakatlar, muayyan
mamlakatlar pedagogik jamoatchiligining mentalitetidan kelib chiqib, o`zining
ta`lim tizimiga moslashtirgan holda foydalanib, yuqori natijalarga erishmoqdalar.
Bu usul misli ko`rilmagan natijalar berib, undan to`g`ri foydalanilganda ta`lim
olivchilarnining o`zlashtirish darajasini oshirish mumkin ekan. Demak, kam
kuch va oz vaqt sarflab yuqori natijalarga erishadigan O`zbekistonimiz ta`lim
tizimi o`quv jarayonida ham o`z o`rnini topdi.
52
Bugunda boshqa fanlar qatori tarix fanlarini o`qitishda ham “muammoli
o`qitish” zaminida shakllangan turli -“Klaster”, “Veer”, “Davra suhbati”,
“Charxpalak”, “Aqliy hujum”,“Bahs-munozara”, “FSMU” kabi usullar qo`lla-
nilmoqda.
1
Albatta ta`lim tizimida tarix fanlarini o`qitishnining o`ziga xos
jihatlari mavjud. Ya`ni umumta`lim maktablarida tarix fanini o`qitishda
o`quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olib yangi usublarni tanlashimiz
zarur, deb o`ylaymiz. Shulardan ayrimlarini namuna sifatida keltiramiz:
Do'stlaringiz bilan baham: 
