“Tarix o’qitish metodikasi” bo’yicha tayyorlanadigan metodik qo’llanmaning taxminiy rejasi

2.2. Tarix  ta`limi  jarayonida  interfaol  metodlardan foydalanish usullari. 

O’zbekiston  mustaqillikka  erishganligi  tufayli,  jamiyatimizning  hamma 

sohalarida jiddiy o’zgarishlar davri boshlandi. Shu jumladan tarix fanini  o`qitisjhda 

ham  yangi-yangi  muammolar  yuzaga    kelib,  ilmiy  izlanishlarni  taqozo  qilmoqda. 

Ayniqsa,  bu  jarayon  yoshlarning    aqliy    kamolotining    rivojlanib    borayotganligi,  

ularning  ilm olishga  chanqoqligi, ustaqil  fikrlashi,  yangiliklar  va kashfiyotlarga 

nisbatan  cheksiz  qiziqishi  hamda  ta`lim  olishga  talabchanligida  namoyon 

bo`lmoqda. Prezidentimiz I.A.Karimov,“Men  avvalambor shu  yurtda  yashayotgan  

har  qaysi  inson  o`zligini  anglashi,  qadimiy  tariximiz  va  boy  madaniyatimiz,  

ulug`    ajdodlarimizning    merosini    chuqurroq    o`zlashtirishi,    bugungi    tez  

o`zgarayotgan  hayot    voqealigiga    ongli    qarab,    mustaqil    fikrlashi    va  

diyorimizdagi  barcha o`zgarishlarga  daxldorlik  tuyg`usi  bilan  yashi  zarur”

1

 deb  

ta`kidlaganlarida,  naqadar  haq  edilar.   

         Tarix  fanining    bugunda  tarbiyachilik    faoliyati    va  nufuzi  yanada  ortdi. 

O`zbekiston  jamiyati  jadallik  bilan  taraqqiy  etib,  iqtisodiy  va  siyosiy  mavqei  

kundan-kunga    ortib    bormoqda.    Ammo    ijtimoiy    sohada    va    ayniqsa,    ta`lim-

tarbiyada,  jumladan   tarix  fanini    o`qitishda    debsinish  va    umumiy    taraqqiyotdan  

orqada  qolish  sezilmoqda.  Bunday  noxush  vaziyatdan  chiqib  ketish yo`llaridan  

biri  -  ta`lim-tarbiya    jarayonni    rivojlantirish    maqsadida    qabul  qilingan    “Ta`lim  

to`g`riaida”gi Qonun,“Kadrlar tayyorlash milliy  dasturi’’ va Davlat  standartlariga  

javob  beruvchi  “Ta`lim  texnalogiyasi”ning  ishlab  chiqilgani  va  tobora  o`quv  

jarayoniga  kirib  borayotganligi  muhim  ahamiyatga  ega bo`ldi. 

         Bugungi kunda ta`lim va tarbiyaning sifati esa, o`qituvchi va  pedagoglarimiz  

tamonidan    shakllanib    kelayotgan    milliy    pedagogikaning    nazariy    asoslarini  

nechog`lik o`rganib,  o`quy  jarayonida  zamonga  mos  bo`lgan  ta`lim  usullaridan  

qanchalik    to`g`ri    foydalana    olayotganligiga    chambarchars    bog`liq  ekanligi  

shubhasizdir. 

          Darhaqiqat,    yangi    pedagogik    texnalogiya    barcha    fanlar    tizimida    oquv  

jarayoniga  kirib  bormoqda. Ayniqsa, tarix fanlarini  o`qitishda  uning  usullaridan  

                                                 

1

 Karimov. I.A.Yuksak ma`naviyat - engilmas kuch. T. ”Ma`naviyat”, 2008. 17- bet. 

---

 

46 

foydalanishga    qiziqish    kuchaymoqda.  Tarix    fanlarinig    o`qitilishida    jumladan,  

interfaol    usullardan    foydalanish    dars    jarayonini    samaradorligini    oshirishga  

xizmat    qilmoqda.    Shuningdek,    bu  usulnig    imkoniyatlari    shunchalik  ko`p    va 

ahamiyatliki,    buni    zamonamizning    eng    yangi    pedagogik    usuli    desak,    xato  

qilmagan    bo`lamiz.  Mazkur  usul    o`zining    nechog`lik    dars    samaradorligini  

oshirishini    amalda    tasdlamoqda,    o`qituvchi    metodlaridan  biri  sifatida    uning  

pedagogik amaliy  faoliyati  mezoniga  aylanib  bormoqda.  Quyida  biz shu  fanni 

o`rgaisda  interaktiv  usullarda  foydalanish haqida  fikr   yuritamiz. Zero,  o`qitish 

jarayonida  interaktiv  usullar va metodlar  borki, bu  usul ayniqsa,  tarix  darslarini  

o`rganishda  amaliy  ahamiyat  kasb etmoqda.    

Kadrlar  tayyorlash  Milliy  dasturini  amalga  oshirish    avvalo  bizdan 

o`qituvchilarimiz    tafakkurida  asrlar  davomida    shakllanib  qolgan  pedagogik  

mentalitetdan    va    shu    hudud  aholisining    milliy    o`ziga    xosligidan  kelib  chiqib, 

tarkib    topib    kelayotgan    milliy    pedagogikaning    mazmun    va    mohiyatini  

muayyan    bir    tartibga  solishni    talab    etdi.    Shu    o`rinda    ta`kidlash  o`rinliki, 

bugunda  o`sib  kelayotgan  avlod yangicha  ta`lim usuli  bilan  qurollanmoqda. Har  

qanday  ta`lim  tizimining negizida kelajak  avlodning  taqdiri  shuningdek,  davlat  

va    xalq    manfaatlari    yotadi.  Avvalo    yangicha    shakllangan  ta`lim    tizmi    

yoshlarimizning    orzu    umidlarini    ro`yobga    chiqarsh,    kasbiy    kompetentligini  

o`stirishga qaratilgan.  

Shu  bois o`qitish ishlarida ham tubdan yangilash davr talabiga  aylanmoqda. 

Bugunda    murakkab   texnika    bilan    ishlay    oladigan,  ishlab    chiqarish   jarayonini  

to`laqonli anglash  imkoniga  ega,   favqulotdda  ro`y  beruvchi  vaziyatlarda  ham  

yuzaga    kelgan    muammolarni    ijodiy    hal    eta    oluvchi    malakali    mutaxassislarni  

tayyorlashga  bo`lgan  ehtiyoj    ta`lim  jarayonini    texnologigik  yondoshuv    asosida  

tashkil    etishni    taqozo    etmoqda.  Ayni    paytda    ijtimoiy    taraqqiyot    bilan    uzviy  

bog`liqlikda  rivojlani    borayotgan    “pedagogika”    fanining  vazifalar  doirasi    ham  

kengayb bormoqda.Tabiiy  ravishda  zamonaviy  fan-texnika  yutuqlarida  samarali  

va  unumli  foydalana  olish vazifasi  mazkur  fan  oldida  ko`ndalang qo`yildi. 

Bular  quyidagilarda  namoyon bo`lmoqda: 

---

 

47 

- ma`lum    sabablarga  ko`ra    jahon    hamjamiyati    taraqqiyotidan,    bir  oz  

bo`lsada,    orqada  qolib    borayotgan    jamiyatimiz,    taraqqiy    etgan  

mamlakatlar    qatoridan    munosib  o`rin    egallashi    uchun,    aholi    ta`limini 

jadallahtirish  va  samaradorligini  oshirish maqsadida  eng  ilg`or  pedagogik  

usullardan foydalanishni; 

- fan-texnika  taraqqiyotining    o`ta    rivojlanganligi    natijasida    axborotlarning 

keskin    ko`payib    borayotganligi    va    ularni    yoshlarga    etkazish    uchun  

vaqtning  chegaralanganligi; 

- kishilik jamiyati  o`z  rivojining  shu kundagi  bosqichida nazariy  va emprik 

bilimlarga    asoslangan    tafakkurdan    tobora    foydali    natijaga  ega  bo`lgan,  

aniq    amaliy    yakunga    yo`naltirilgan,    texnik    tafakkurga    o`tib  

borayotganligi; 

- yoshlarni    hayotga  mukamal  tayorlash    talabi,  ularni    tafakkurini 

kengaytiruvchi va eng  ilg`or  bilim  beruvchi  usullarni  izlab  topish. 

Demak,    hayotning    o`zi    davr    bilan    hamnafas    yashani,  ta'limda 

o`qituvchining  rolini  o`zgartirishni  ta'limlash,  uslub    va  vositalarining  o`zgarishini 

muammoli  holatlar,  faol  ijodiy-tadqiqiy  faoliyatni  yaratishga  asoslangan, 

muammolarni qidirish va еchish, bilimlarni amalda qo`llashga yo`naltirilgan faol va 

intеrfaol usullarni qo`lashni  taqazo  etdi. 

XX    asrning  90    yillaridan    boshlab  xuddi    shu    yuqorida    aytib    o`tilgan  

talablarga  javob  beruvchi yangi Ta`lim  texnologiyasi yaratildi.  Bizga  ma`lumki, 

o`qitishning  uslub  va  metodlari  ko`p  va turlicha.  Bu  uslubning  boshqa  ta`lim  

uslublardan ajratib  turadigan  o`ziga  xos xususiyatlari  nimada? 

Bu xususiyatlar  quyidagilardan  iborat: 

- “Ta`lim    texnologiya”    ob`ektiv    narsa    va    xodisalarga  “majmuaviy 

yondoshuv’’  tamoyili    asosida    yaratilgan    bo`lib,    to`liq  uning  qonun  

qoidalariga  bo`ysunadi.    Boshqa    pedagogik  usullar,    tuzilishi    jihatdan    erkin  

bo`lib  o`quv  jarayonining tarkibi,  unda  qo`llanadigan  usullar  va  axborot–

kommunakatsion texnalogiyalar  oqituvchi  ixtiyorida bo`lgan; 

---

 

48 

- “Ta`lim    texnologiya”    da,  asosiy    maqsadga    erishish    bosqichma-bosqich  

amalga  oshirilib,  har  bir  bosqichda  bajarilishi  lozim  bo`lgan  vazifalar  va  

talab    qilinadigan    vositalar    hamda  pedagogik  usullarning    aniq  

qo`llaniladigan    joylari    belgilanadi.  Boshqa    pedagogik    usularda  ta`lim-

tarbiya  jarayonining    yakunida    umumiy    maqsad    qo`yilib,    unga    erishish 

o`qituvchining ixtiyoriga  havola  qilingan; 

- “Ta`lim    texnologiya”    universal    xususiyatga    ega    bo`lib,    uning  asosida  

o`quv    jarayonini    har    bir    mutaxassis,    a`lo    darajada    bo`lmasa    hamki, 

harholda  yaxshi  amalga  oshira  oladi.Darsning    samaradorligiga  pedagogning  

mahorati va  shaxsiy  sifatlari deyarli  ta`sir  etmaydi. Chunki  o`quv  jarayoni,  

ta`lim    texnalogiyasi    tamoyillari    asosida    avvaldan    loyihalanadi.    Avvalgi 

dars    berish    usullarini    amaliyotda  qo`llash    uchun    ma`lum  darajada 

o`qituvchining pedagogik  mahorati va  shaxsiy  sifatlari  etakchilik  qilgan; 

- “Ta`lim  texnologiyasi”   yordamida  o`quv  jarayoni  loyihalanib,  bu  loyihani  

amaliyotda  qo`llanganda,  ta`lim jarayonini  va  to`liq  nazorat  qilish  imkoni  

mavjud.  Avvallari  bunday  imkoniyat  o`qituvchilarda  bo`lmagan; 

- “Ta`lim  texnologiyasi” yordamida o`quv  jarayoni  loyihalashda va  bu  loyiha  

asosida    o`quv    mashg`ulotlarini    amalga    oshirganda,    natijasi    ta`lim  

oluvchilarda  egallagan    bilimlarga  ko`nikma    hosil    qilish    bilan    yakullanadi.  

Boshqa pedagogik  usullar  yordamida  o`quv  jarayonini  amalga  oshirganda,  

ta`lim  oluvchilar berilgan  bilimlarni zo`rg`a  eslab  qolardilar  xolos; 

-   “Ta`lim    texnologiyasi”,  Davlat  ta`lim  standartlaridagi  ko`rsatkichlarga  

erishishni  kafolatlaydi  va    sarflash  talab  qilingan    vaqt,    kuch    hamda  

vositalarni me`yor  darajasida  ushlaydi.  Boshqa  pedagogik  usullarda  bunday  

imkoniyat  yo`q. 

     Demak,    yuqoridagilarni    umumlashtirib  yakuniy    xulosaga    kelishimiz  

mumkinki, “Ta`lim  texnologiyasi”ni  avfzallik tomonlari  ancha  ko`p. Fikrimizcha,  

agar    ularni    hududga    moslashtirilsa,    barcha  usullardan    yuqori    samaradorligi  

bilan  ajralib,    o`quv    jarayoninig    sifatini    pedagogning  mahoratidan    ozod    qiladi  

---

 

49 

va    ta`lim-tarbiya    jarayonini    faqat    yaxshi    va    a`lo    darajada    bo`lishligini  

kafolatlashi bilan birga,  uni  qaytadan  tiklash  imkonini  beradi. 

      Yangi    texnalogiya    tarkibida  ayniqsa,    tarix    fanlarini    o`qitishda    interaktiv