«tarix» fakulteti

Uy - joylari

Tojiklar nafaqat keng va obod vodiylarda, shu bilan birga tog’larda va tog’ etaklarida ham yashashadi. Shuning uchun ham ularning uy - joylari ham turlicha. Fargona vodiysining g’arbiy qismiga yaqin yalanglik va tog’ bag’irlarida. Tojikistonning shimoliy tekisliklarida joylashgan tojiklar bilan Kulob va XR atrofidagi yalanglik hamda tog’ etaklarida yashayotgan aholining uy - joylari bir - biridan ancha farq qiladi.

Fargona vodiysiga qo’shin yerlardagi tojiklarning uy - joylari bir necha imoratdan iborat bo’ladi. Har bir xonadonda ichkari (darun) va tashqari (byerun) bor. Lekin byerun bilan darunni bir - biridan ajratib turuvchi devor endilikda yo’q. Xonadonda yotar - turar xonalaridan tashqari albatta mexmonxona quriladi. Xovlining boshka tarafidan qator har xil xo’jalik xonalarini qo’rilgan². Xonaning shipga yaqin yeridan bitta yo ikkita darcha ochiq panjara bilan tusilgan yoki eshikli bo’ladi. Xonaga yorug’ ana shu darchadan tushib turadi. Xonaga kiravyerishda daxdiz bo’ladi. Daxdizda obrez qo’riladi. Obrezning og’zi taxta bilan tusilgan bo’lib, taxtalar orasidan ozgina tirqish qoldiriladi. Suv ana shu tirqishdan pastga oqib tushib ketadi. Har qaysi xonada bir necha katta va kichik taxmon hamda toqchalar qurilgan. Katta taxmonga sandiq o’rnatiladi, ustiga ko’rpa, yostiq taxlab qo’yiladi. Tokchalarga turli - tuman idish - tovoqdar va ro’zg’or buyumlari joylashtiriladi.

Imorat poydevorlari oralariga buyra tushalgan bir necha qator katta - kichik tog’ toshlaridan quriladi. Zamin poydevorga qalin g’ula yog’ochlar o’rnatib chiqiladi. Uyning devorlari har xil bo’lishi mumkin. Lekin baland tog’li yerlarda odatda sinch devorlar o’rnatiladi. Ba’zan yakkabinch ayrim xollarda qush sinchli qilinadi. Sinch oralariga guvala va sokin. Lekin baland tog’li yerlarda odatda sinch devorlar o’rnatiladi. Ba’zan yakka sinch, ayrim xollarda qush sinchli qilinadi. Sinch oralari guvala va somon suvoq bilan o’rib chiqiladi. Uyning devorlari har xil bo’lishi mumkin paxsa devorli uylar ham kuriladi. Uyning butun oldiga boshidan - oxirigacha ayvon tutashadi. Ba’zan ayvonning o’rta qismi nisbatan baland qilib quriladi.

Ko’p uylarda muri va sandal bo’lgan. Kulob va Xisor atrofidagi yerlarda uy ancha yengil, ixcham qilib quriladi. Aksariyat o’rtasi - ayvon dolonli ikki xonali uy solishni yoqtirishadi. Xovlining uyga tutash yerida supa quriladi. Uyning devorlari paxsa bilan tiklanadi. Bu yerda uylarning tomi qush nishabli qilinadi. Hamma uylarning poli tuprodan ishlanadi. Oyoq kiyimlar yechish uchun eshik oldi nisbatan chukurroq qilinadi.

Tog’i tojiklar uylarini butunlay boshqacha quradilar. Tog’li yerdagi uylarning xovlilari bo’lmaydi. Uyning devorlari qalin qilib kuriladi. Tomi ham ancha baquvvat, og’ir bo’ladi. Aks xolda qor kuchkilari, qattik shamol uchirib ketishi mumkin. Uning zamini poydevori katta, og’ir toshlar terib chiqiladi, sungra tosh yoki paxsadan devor quriladi. Osti keng, qalin, ust tarafiga torayib boradi. Uyning usti shox - butalar bilan yopilib, qalin tuprok solinadi, sungra somon suvoq bilan suvab chiqiladi.

Ba’zi yerlarda uyning bir xonasi ikkiga bulinadi. Birinchi bulagini satxi bir oz baland qilib quriladi. Bu bulakni ruyi bola deyiladi. Bu yer utirib ovkatlanadigan, dam oladigan, yotadigan joy hisoblanadi. Ikkinchi past bulagiga uchoq (murisi bilan omborxona va boshqa xo’jalik xonalari bo’ladi. Tojiklarning Zarafshon vodiysining yuqori qismidaga, Yagnob daryosi atrofidagi, Krategindagi uy - joylari ham bir - biridan ancha farq qiladi.