Tojik xalqining xo’jaligi
Qadimgi Sug’diyona va Baqtriya yerlarida yashab kelgan tojiklar ajdodlarining dexqonchilik azaliy mashg’ulotlaridan biridir. So’g’orma dexqonchilik qilinadigan va lalmikor yerlar bo’lgan.
Yerni xaydash uchun sipor va omoch ishlatilgan. Qushxo’kiz bilan yer xaydashgan. Xaydalgan yerni mola bilan tekislashgan. Yerni gung, kul, to’kilgan barg, loyqa bilan o’g’itlangan. Ayrim yerlarda eski devor, guvala, paxsa tuprogi o’g’it sifatida ishlatilgan. Lalmi yerlarda asosan arpa ekilgan. Gandum (bug’doy), arzan (tariq), juxori, loviya, nuxat, mosh, zigir, lavlagi, piyoz, sabzi, qovoq, qalampir va boshqa ekinlar yetishtirilgan.
Xosilni o’roq bilan o’rishgan. G’allani turli usulda yanchishgan. Ayniqsa g’allag’ov usuli ko’p qo’lanilgan (bir necha xo’kizni bir - biriga bog’lab, g’alla ustidan aylantirib yurishgan). Yanchilgan don panshaxa bilan shopirilgan.
G’alla tarami, xirmon oldiga xotin - qizlar, ayniqsa yosh juvonlarni yaqin yo’latishmagan. It va boshqa xayvonlar ham yaqinlashtirilmagan. Xirmon joyiga suv olib kelish ta’qiqlangan. Chunki suv g’alla yanchish vaqtida yomg’ir yog’ishini surash bilan baravar bo’lgan. Yanchilgan don ustidan sakrab o’tishga ham ruxsat etilmagan.
Tojiklar chorvachilik bilan ham shug’illanishmagan. O’t – o’lan ko’karishi bilan chorva mollarini yaylov, o’tloqlarga olib chiqib ketishgan. Chorvador tojiklarning xotin - qizlari birgalashib turib, navbatma - navbat sigir boqishib, quvi pishirishgan. Quvt yogi, qurut tayyorlangan, Quvi tojiklarda har xil kurinishda bo’lgan: guppi, tugl, kul (chagdek).
Aholi urtasida keng tarqalgan ajoyib xunarlardan eng kuxnasi yigiruvchilik va tukuvchilik xunarlaridir. Paxta tolasi, qo’y junidan ip yigirib gazlama tuqilgan. Tuqish uchun urchuk va charx ishlatilgan. Biz gazlamani asosan yerkaklar tukishgan. Har bir xonadon ayoli o'z oila a’zolari uchun zarur kiyim - kechakni o’zi tikkan. Ayollar uyda otirib do’ppi tikishgan.
Kulolchilik bilan shug’ullanuvchi xunarmandlarni deyarli har bir qishlokda uchratish mumkin edi. Ular qishlok axolisi uchun zarur xilma - xil idish - tovoq yasab byerar edilar. Ayniqsa Xujand, Gijduvon va Fargona vodiysining boshqa shahar, yirik qishlokdarida yashayotgan kulollarning mahsulotlariga talab juda ko’p bo’lgan.
Gazlama tukish bilan dong chikargan shahar va qishloklar ham bor edi. Masalan, Soratogning shoyi va alachasi Xujandning ipak gazlamasi, Uratepaning ragza movuti hammaga ma’lum edi.
Ma’dan qazib olish, olgin izlash, metal kuyish xunarlari bilan shugullanuvchi kosiblar ham kam emas edi. Temirchi, taqachi, kunchi, buyoqchi, yamoqchi va boshqa hunar egalari juda ko’p joylarda mavjud bo’lgan.
Tojiklarda juda qadimdan ardoqlab, e’zozlab kelinayotgan ajoyib, nafis hunarmandlardan yana naqqoshlik, zargarlik hisoblanadi.
Naqqoshlik san’atining xilma - xil turlari rivojlanib kelgan. Ganch uymakorligi, yog’och uymakorligi, tyerrakot (kuydirilgan sarg’ish - qizil loylar) ishlash hunarlari xalq kashtachilik hunarmandchiligi ommaviy amaliy san’at turlaridan bo’lgan. Kamdan - kam tojik ayoli kashta, gul tikishni bilmagan. Xususan Samarkand va Buxoro kashtachilarning maxoratiga teng keladigani yo’q. Buxoroda amir saroyida baxmalga zar tikish bilan mashxur bo’lgan bir guruh zargarlar ishlangan. Zarbon tun, do’ppi tikishning xilma - xil usullari qo’lanilgan.
So’zana, atlas va duxoba kurpa, har xil xalta, ko’ylak, belbog, salla va boshqa uy - ro’zgor buyumlari, kiyim - kechaklar ham chiroyli, rangba - rang gul, kashtalar bilan bezatilgan. Kelinchakpar yo’ziga tutiladigan nafis parda - ruband, shuningdek uchburchak shakldagi guldor tumorchalar nafis va go’zalligi bilan ajralib turadi.
Turli bino, imoratlarning ustuni, shipi, peshtoqlaridan islimiy, girix naqshlar kishi e’tiborini o’ziga tortadi.
Tojikiston agrarindustrial mamlakat. Yalpi ichki mahsulotda qishloq xoʻjaligining ulushi 25%, sanoatniki 35%, xizmat koʻrsatish sohasiniki 40%. Qishloq xoʻjaligiga yaroqli yerlar 4,3 mln. gektar, shundan ekinzorlar 827631 gektar, yaylovlar 3,2 mln. gektar. Qishloq xoʻjaligining asosiy tarmogʻi — dehqonchilik boʻlib, jami qishloq xoʻjaligi mahsulotining 65% ni beradi. Unda paxtachilik, ayniqsa, ingichka tolali paxta yetishtirish yetakchi oʻrinni egallaydi. Bogʻdorchilik, uzumchilik, pillachilik rivojlangan. Moyli ekinlar, zigʻir, kartoshka, sabzavotpoliz ekinlari, yemxashak ekinlari ekiladi, gʻalla va sholi ham yetishtiriladi. Togʻ oldi va togʻ mintaqalarining sugʻoriladigan yerlarida tamaki, Hisor va Vaxsh vodiylarida yorongul ekiladi. Sitrus mevalar yetishtirish yaxshi yoʻlga qoʻyilgan. Tojikistonning barcha hududlarida, ayniqsa, togʻ yon bagʻirlarida chorvachilik rivojlangan: qoramol, qoʻy, echki, parranda, yilqi boqiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |