Tarix fakulteti n. O`. Xolmatov O`rta osiyo arxelogiyasi: tosh asri

Sazog‘on madaniyati. O‘rta Zarafshon vohasi Qoratepa tog‘ massivi shimoliy yon bag‘rida tadqiq etilgan Sazog‘on madaniyati O‘rta Osiyo neolit davri jamoalari moddiy madaniyatini o‘rganishda muhim ilmiy ahamiyat kasb etdi(47 –rasm).

. Ma’lumki, Zarafshon vohasi Vatanimizning ko‘hna madaniyat markazlaridan biri hisoblanadi. Voha o‘z mazmun, mohiyati xususiyatlariga ko‘ra YUqori Zarafshon, O‘rta Zarafshon (Samarqand pastqamligi) va bir necha qadimiy o‘zanlardan iborat bo‘lgan Quyi Zarafshon kabi tarkibiy qismlardan iborat. Qoratepa tog‘ massivi shimoliy yon bag‘ri O‘rta Zarafshon vohasi bilan bog‘liq bo‘lib, voha bilan parallel holatda taxminan 50 kilometrlar chamasi masofada g‘arb tomon cho‘zilgan hudud hisoblanadi. Tadqiqot etilgan va tadqiqoti davom etayotgan, hamda arxeologik dala qidiruv ishlari natijasida yangi kashf etilayotgan ibtidoiy makonlar joylanish holatlari shu tog‘ yon bag‘ridan o‘z suvlarini voha tomon oqizib chiquvchi yirik soylar (Ohalik, Mironqul, Tepaqul, Egriqul, Sazag‘on, Katta va Kichik Quruqsoy, Oqsoy kabi) yon qayirlari va ular yon daralari bilan bog‘liq. Bu makonlar faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan mazkur joylar dengiz sathidan 800-1100 metrlar chamasi yuqorida joylashgan (47-rasm). SamDU arxeologik ekspeditsiyasi Respublikamiz mustaqilligi yillarida O‘rta Zarafshon vohasi Qoratepa tog‘ tizmasi shimoliy yon bag‘ri Sazog‘on neolit yodgorliklari tadqiqotini davom ettirdi (Jangal 1,Tepaqul 3) hamda qator yangi yodgorliklar (Tepaqul 4, Lolab, Qorakamar, Ochilg‘or) kashf etishga erishdi. Ushbu tadqiqotlar natijasi davoha mezo-neolit davri jamoalari moddiy-madaniyatio‘ziga xos xususiyatlari, jamoalar turmush tarzi, ijtimoiy tuzumi, xo‘jalik mashg‘ulotlari, manaviy madaniyati, o‘zaro qo‘ni-qo‘shnichilik madaniy aloqalari, genezisi masalasida qimmatli malumotlar beruvchi arxeologik ashyolar qo‘lga kiritishga erishildi. Tepaqul 3,Tepaqul 4,Tepaqul 5, Olmabuloq makoni, Lolab, Qorakamar, Ochilg‘or kabi yangi yodgorliklarning kashf etilishi mazkur mintaqada nafaqat neolit davri jamoalari, balki mezolit va hatto paleolit jamoalari ham yashashib o‘ziga xos tarixiy taraqqiyotda uzluksiz moddiy madaniyat yaratishganligini ko‘rsatdi va bu muzofatda tosh davriga oid “mikromadaniy voha”ni ajratish imkonini berdi.