Tarix fakulteti n. O`. Xolmatov O`rta osiyo arxelogiyasi: tosh asri

Obishir V g’or makoni Obishir I makonidan g’arb tomonda chamasi 600-700 metr masofada soy o’zanidan 70-80 metr yuqorida joylashgan. G‘orning o‘lchamlari quyidagicha: g‘orning og‘iz qismi balandligi 20 metr, ichki tomon chuqurligi 9 metr va eni 30 metrdan iborat (22-rasm). Asosiy qazilma ishlari 1966-1971yillar va 1973 yili g‘orning og‘iz qismi supasida amalga oshirilgan. Hammasi bo‘lib 141 metr kvadrat maydon sathida madaniy qatlam arxeologik tekshiruvdan o‘tkazilgan. Tadqiqot jarayonida 3 ta madaniy qatlam ajratilgan. Makondan 7545 dona tosh buyumlari topilib, uning 922 tasini tosh qurollari tashkil etganligi aniqlangan. O‘.Islomovning ko‘rsatishicha, makon tosh industriyasi xususiyati Obishir 1 makoni tosh industriyasiga o‘xshash.Tosh industriya payraqa va ayniqsa mikropayraqa qurollarining salmog‘i yuqoriligi bilan qo‘shni hududlar mezolit yodgorliklaridan ajralib turadi. Bu tosh industriyada kichik o‘lchamli tosh uchirmalaridan yasalgan qirg‘ich qurollari, ponasimon qurollar, teshgich va keskich qurollarning sezilarli salmog‘ini ham aytish mumkin. Madaniy qatlamlardan ko‘plab toshdan, chig‘onaqlardan yasalgan zeb-ziynatlar uchratilganini ham alohida ta’kidlash lozim. Obishir I va V g‘or makonlari tadqiqotida ko‘plab suyak qurollari bo‘laklari ham topilgan. Lekin, madaniy qatlamlar tadqiqotida o‘choq qoldiqlari uchratilmagan. YOvvoyi yirik shoxli hayvonlar (ot,tuya, qaromol) suyak qoldiqlari bilan birgalikda ko‘plab mayda shoxli hayvonlar suyak qoldiqlari ham ko‘plab topilgan.O‘.Islomov fikricha barcha tadqiqot etilgan rejalar stratigrafiyasi deyarli bir xil Obishir V makoni ashyoviy dalillari Obishir I makoniga nisbatan ko‘p. Ular ko‘pchiligi 1- madaniy qatlamdan topilgan. 2- madaniy qatlam ham topilmalarga boy lekin 3- madaniy qatlamda esa topilmalar juda kam. Tosh predmetlari ichida paraqa va mikroparaqa salmog‘i ko‘proq. SHuningdek, tosh o‘zaklari va otshepdan yasalgan qurollar ham ko‘p, eng muhimi mehnat qurollari yasashdagi chiqindilar ko‘pchiligini otщeplar tashkil etishidir. Tosh qurollari yasalishi materiallari xuddi Obishir I makoni qurollariga o‘zshash. Faqatgina qayroqtoshdan yasalgan qurollar salmog‘i yuqori. G‘or makoni oldingi maydon qalin madaniy qatlam mavjud. Bu joyda odamzod nisbatan uzoq yashaganligidan dalolat beradi. SHuning o‘zi Obishir V makonida Obishir I makoniga nisbatan ibtidoiy jamoalar tizimiga nisbatan uzoqroq yashaganligini belgilaydi. O‘. Islomov makondan topilgan ashyoviy dalillar asosida, xususan ko‘p sonli mehnat qurollari turlari hamda ko‘p sonli hayvon suyak qoldig‘lari bu makon ibtidoiy odamlar ustaxona manzilgohi bo‘lgan deb hisoblaydi.