Tarix-7 2017.(Uzb). indd

I I BOB. IL K O RTA ASRLARDA OSIYO
51
11-§. ARAB XALIFALIGI
X a lifa lik n in g v u ju d g a k e lish i.
M u h am m ad (s.a.v.) v afo tid an ke- 
yin uning yaqin safdoshi Abu Bakr 
(632—634) xalifalikka («o‘rinbosar») 
saylanadi. Uning boshqaruvi davrida 
Arabiston yarimoroli aholisi islomni 
t o ‘liq q abul qildi. K eyingi xalifa 
U m ar (634—644) islom dunyosida 
o ‘zining saxiyligi, adolatparvarligi 
va din m asalalarida q a t’iyligi bilan 
shuhrat qozongan. Uning davrida arablar Falastin, Suriya, 
M isr va Liviyani, Eronning katta qismini istilo qilganlar.
Usmon xalifaligi davrida (644—656) E ron to ‘liq bosib 
olingan. Arab qo ‘shinlari D og‘istonni egallab, Amudaryo 
sohillariga chiqadi. U sm on davrida Q ur’on oyatlari to ‘p- 
lanib yagona kitob holiga keltirilgan. So‘nggi xalifa Ali 
(6 5 6 —661) h u k m ro n lig i o ‘z ra q ib la ri b ila n t o ‘xtovsiz 
urushlarda o ‘tadi.
X a lifa lik q o ‘sh in la ri V III asr b o s h la rid a S h im o liy
Afrikani to ‘liq b o ‘ysundiradi. Toriq ibn Said boshchiligida 
arablar q o ‘shini 711-yilda keyinchalik uning nom i bilan 
atalgan G ibraltar (Jabal at-T o riq — «Toriq to g ‘i» so‘zi- 
dan) b o ‘g‘ozidan o ‘tib, Ispaniyani bosib oladi. Yevropaga 
yurishlar Bordo shahri b o ‘sag‘alariga qadar davom etadi. 
Puate jangida 732-yilda franklar hukm dori Karl M artell 
arab larn i yengib, u larn in g Y evropaga yurishlariga chek 
qo‘yadi.
S h arq d a ara b lar K avkazorti va 
O ‘rta O siyoni bosib olib, a h o lin i 
islom diniga kiritadilar. X alifalik- 
ning Sharqqa yurishlari O ‘rta Osi­
yoda Talas, H indistonda M o ‘ltonga 
qadar davom etadi. Natijada, V II—
V III asrning birinchi yarmida ulkan 
hududlarni egallagan davlat — Arab 
xalifaligi tashkil topadi.
42-rasm. Toshkentda