Tarix-7 2017.(Uzb). indd

11-§. ÀRÀB ÕÀLIFÀLIGI

Õàlifàlikning vujudgà kålishi. Muhàmmàd (s.a.v.) vàfîtidàn kå- yin uning yaqin sàfdîshi Àbu Bàkr (632–634) õàlifàlikkà («o‘rinbîsàr») sàylànàdi. Uning bîshqàruvi davridà Àràbistîn yarimîrîli àhîlisi islîmni to‘liq qàbul qildi. Kåyingi õàlifa Umàr (634–644) islîm dunyosidà o‘zining sàxiyligi, àdîlàtpàrvàrligi và din màsàlàlàridà qàt’iyligi bilàn



41-rasm. Arab xalifaligi jangchisi

shuhràt qîzîngàn. Uning dàvridà àràblàr Fàlàstin, Suriya, Misr và Liviyani, Erînning kàttà qismini istilî qilgànlar. Usmîn õàlifàligi davridà (644–656) Erîn to‘liq bîsib îlingàn. Arab qo‘shinlàri Dîg‘istînni egàllàb, Àmudàryo sîhillàrigà chiqàdi. Usmîn dàvridà Qur’în îyatlàri to‘p- lànib yagona kitîb hîligà kåltirilgàn. So‘nggi õàlifa Àli (656–661) hukmrînligi o‘z ràqiblàri bilàn to‘õtîvsiz

urushlàrdà o‘tadi.

Õàlifàlik qo‘shinlàri VIII àsr bîshlàridà Shimoliy Àfrikàni to‘liq bo‘ysundiràdi. Toriq ibn Sàid bîshchiligidà arablar qo‘shini 711-yilda kåyinchalik uning nîmi bilàn àtàlgàn Gibràltàr (Jabal at-Toriq – «Toriq tog‘i» so‘zi- dan) bo‘g‘îzidàn o‘tib, Ispàniyani bîsib îlàdi. Yevropagà yurishlàr Bîrdî shàhri bo‘sàg‘àlàrigà qàdàr dàvîm etàdi. Puàtå jàngidà 732-yilda frànklàr hukmdîri Kàrl Màrtåll àràblàrni yångib, ulàrning Yevropagà yurishlàrigà chåk qo‘yadi.

Sharqdà àràblàr Kàvkàzîrti và O‘rtà Îsiyoni bîsib îlib, àhîlini islîm dinigà kiritàdilar. Õàlifàlik- ning Sharqqà yurishlàri O‘rtà Îsi- yodà Tàlàs, Hindistîndà Mo‘ltîngà qàdàr dàvîm etàdi. Nàtijàdà, VII–

VIII àsrning birinchi yarmidà ulkan hududlàrni egàllàgàn dàvlàt – Àràb õàlifàligi tàshkil tîpadi.

42-rasm. Toshkentda saqlanayotgan xalifa Usmon Qur’oni

2. 
   — Jahon tarixi 7