Tarix-7 2017.(Uzb). indd

43-rasm. 732-yil, Puate jangi

õirîj hîsilning 1/3 qismini tàshkil etgàn. Islîmni qàbul qilmàgàn bîy- làrdàn 48, o‘rtàhîllàrdàn 24, kàm-

bàg‘àl dåhqîn và hunàrmàndlàrdàn 12 dirhàmdàn jizya sîlig‘i îlingàn. Chîrvà mîllàri và sàvdîdàn olingan zàkît 1/40 hissàni tashkil etgan. Õàlifàlikdà qullar måhnàtidàn hàm fîydàlànilgàn.

Àràblàrgà qàrshi õàlq qo‘zg‘îlînlàri. VIII–IX àsrlàrdà istilî qilingàn màmlàkàtlàrdà qàtîr õàlq qo‘zg‘îlînlàri bo‘lib o‘tgàn. Iroqning Kufà shàhridà 685–687-yillarda bo‘lgàn qo‘zg‘îlîndà àràb và fîrslàr – shahar kàm- bàg‘àllàri và hunàrmàndlàr qàtnàshgàn.

O‘rtà Îsiyoning jànubi Màrv vîhàsidà 747-yilda bosh- langan Àbu Muslim bîshchiligidàgi qo‘zg‘îlîndà àhîlining bàrchà tîifàlàri ishtirîk etàdi. Qo‘zg‘olon Movarounnahr va Xurosonni qamrab oladi. Abu Muslim boshchiligida- gi qo‘zg‘îlîn nàtijàsidà Umàviylàr hukmrînligi tugàtilib, õàlifàlikdà bîshqàruv yangi sulîlà Àbbîsiylàrgà o‘tàdi.

Mîvàrounnàhr màrkàzi Sug‘diyonàdà 769–783-yillàr- da Muqànnà bîshchiligidà yirik õàlq qo‘zg‘îlîni bo‘lib

o‘tàdi. Qo‘zg‘îlînchilàr uzîq yillàr àràb qo‘shinlàriga qarshi muvàffàqi- yatli kurash olib boràdilàr. Îzàr- bàyjîndà 815-yilda Bîbak bîsh- chiligidàgi qo‘zg‘îlîn hàm 20 yildàn îrtiq dàvîm etàdi. Tàriõdà

«qizil ko‘ylàklilàr» nîmini îlgàn bu qo‘zg‘îlîn qàtnàshchilàrining shiîri quyidagicha edi: «Qirq yil qul bo‘lib yashàgàndàn bir kun îzîd bo‘lib yashàgàn ma’qul!».

Õàlq qo‘zg‘îlînlàri, urushlàr, hîkimiyat uchun kuràshlàr õàlifàlik- ning siyosiy inqirîziga sabàb bo‘là- di. Õàlifàlikdàn ajrab chiqqan bi-


44-rasm. Bobak boshchiligidagi qo‘zg‘olon

rinchi mustàqil àmirlik 756-yilda Ispàniyadà tàshkil tîpadi. U Õ àsrdàn Qurdîbà (Kordova) àmirligi nîmini îladi. IX àsrdàn Misr, Erîn, Mîvàrîunnàhr và Xuroson mustàqillikkà erishàdi. Àbbîsiylàr qo‘lidà Yaqin Sharq và Àràbistîn yarimîrîli qîlàdi, õîlîs. Mo‘g‘ul õîni Õuloku 1258-yilda Bag‘dîdni egallagandan so‘ng, Àràb õàlifàligi barham topadi.