Tarix-7 2017.(Uzb). indd

33-§. YEVROPADA ME’MORCHILIK, SAN’AT VA ADABIYOT

Må’mîrchilik. Dàstlàb binî và hàttî qàsrlàr yog‘îch- làrdàn qurilgàn. XI àsrga kelib G‘àrbiy Yevropadà qurilish sîhàsi hàm tàràqqiy età bîshlàydi. Qurilishdà tîshdàn kång fîydàlànishgà o‘tilàdi. Undàn dàstlàbki ibîdàtõînà và mînàstirlàr bàrpî etiladi. Qurilish tîshlàri bo‘lmàgàn Àngliya và Pîlshàdà sàrîylàr, ibîdàtõînàlàr pishiq g‘ishtdàn qurila boshlaydi. Fransiya, Itàliya và Gårmàniya må’mîrchiligidà dastlab rîmàn uslubi hukm- rîn edi.

Roman ibodatxonasi tashqi tomon- dan qal’ani eslatadi. Uning o‘ziga xos tomonlari shundan iboratki, de- raza tepasi, ibodatxonaga kiraverish ichki gumbazlar yarim doira shakli- dagi ravoq (arka)lar bilan bezatilgan. Germaniyadagi Laax monastiridagi cherkov (XI asr) roman uslubining yorqin namunasidir.

An’ànàgà ko‘rà, ko‘rkàm và ulug‘- vîr bosh cherkov binîsi shahar màr- kàzidà qurilgàn. Bu màydîn atrofidàgi

binîlàr gîtika uslubidà bunyod etilib, u må’mîrchilikdàgi rîmàn uslubini surib chiqàràdi. Bu uslubdà qurilgàn imîràtlàr balandligi bilàn farq qiladi.

98-rasm. Germaniya.

Laax monastiri.

XI asr

Sàlîbàtli, îg‘ir gumbàz o‘rnini uchli, bàlànd gumbàzlàr egàllàydi. Gîtika uslubidà qurilgàn eng màshhur inshoot- lar: Pàrijdàgi Bibi Màryam ibîdàtõînàsi, Ruàn, Råyms và Shàrtr (Fransiya), Milàn (Itàliya) ibîdàtõînàlàridir.

O‘rtà àsrlàrdà Vizàntiya và Aràb må’mîrchiligi hàm o‘zidàn àjîyib inshîîtlàr qîldirgàn. Vånåtsiyadàgi Àvliyo

Màrk ibîdàtõînàsi và Dîjlàr sàrîyi vizàntiya uslubidà bunyod etilgàn. Ispàniyaning Såvilya shàhridà màs- jid và Àl-Qàsàr qàsri, Grànàdàdàgi Àl-Hamrî sàrîylàri àràb må’mîrchiligi durdînàlàri hisîblànàdi.