Tarix-7 2017.(Uzb). indd

Rîbår då Sîrbîn bo‘lgàn. Qirîldàn màõsus yorliq îlgàn univårsitåtlàr to‘là mustàqil bo‘lgànlàr.

XIII–XV asrlarda Yevropaning deyarli barcha mam- lakatlari o‘z universitetlariga ega bo‘lishadi. Ularni papa va yepiskoplar, imperator va qirollar, knyazlar va sha- harlar tashkil etgan.




Magistr va shkolyarlar hamjamiyatlari. Universitet bu o‘qituvchi va o‘quvchilar jamiyatidir. Universitetni o‘qi- tuvchilar – magistrlar boshqarishgan. Universitetlar ko‘plab imtiyozlarga ega bo‘lgan va mahalliy hukmdorlarga bo‘y- sunmagan.

Taniqli o‘qituvchilar ma’ruzalariga shkolyarlar (o‘quv- chilar) Yevropaning turli burchaklaridan kelishgan. Ba’zi- da Parijda 30 minggacha talaba baravariga to‘plangan. Talabalarning o‘qishi bir xil tabaqaga mansub shkolyar- lar jamoalari tomonidan boshqarilgan. Omadli talabalar hozirgi yotoqxonalarga o‘xshash kollegiyalarga joylashishga muvaffaq bo‘lishgan. Eng qadimgi Parij kollegiyalaridan biri – Sorbonning nomi keyinchalik butun universitetga o‘tgan. Angliya va Fransiyada kollegiyalar yangi o‘quv muassasalari – kollejlarga asos bo‘lgan.

O‘qitish fakultetlarda olib borilgan, ularning har birini dekan boshqargan. Hamjamiyat tepasida esa saylangan rektor yoki hokimiyat tomonidan tayinlangan kansler turgan.

Màktàb và univårsitåtlàrning tàràqqiyoti davomidà ki- tîbgà tàlàb kuchàyàdi. Kitîblàrni XII àsrdà rohiblàr emàs, shaharlàrdà màõsus îchilgàn ustàõînàlàrdà hunàrmàndlàr tàyyorlàshi bilàn ulàr àrzînlàshà bîshlàydi. XIV àsrdàn

boshlab qîg‘îzdàn kång fîydàlànish kitîb ishlàb chiqà- rishni yanàdà qulaylashtiràdi.

Nåmis muhandisi Iîgànn Gutånbårg 1445-yilda kitîb bîsish dàstgîhini kàshf qilàdi. Uning iõtirîsi kitîbni îmmàviy tàrqàlishigà îlib kålàdi.

Fàn tàràqqiyoti. Îksfîrd univårsitåti prî- fåssîri Rîjår Bekîn (XIII àsr) fàndàgi yu- tuqlàrgà fàqàt ilmiy kuzàtishlàr và tàjribàlàr yo‘li bilàn erishish mumkinligini isbîtlàydi. Uning o‘zi îptikà, fizikà, kimyo fànlàrigà îid tàjribàlàr o‘tkàzàdi. Bekîn o‘zi su- zàdigàn kåmà, suv îsti kåmàsi và hàvîdà uchàdigàn àppàràtlàr qurish mumkinligini

97-rasm.

Rojer Bekon

aytgan. Bekînning hàyoti qiyinchiliklàr và xàvf-xàtàrlar ichida, cherkov ta’qibidà o‘tgàn.

O‘rtà àsrlàrdà àstrîlîgiya, àlkimyo fànlàri yuksàk rivîj- làngàn. Munàjjim-àstrîlîglàr îsmîn jismlàri hàràkàtlàrini o‘rgànib, kålàjàkni îldindàn àytib bårishgà intilgànlàr. Qirîllàr, sàrkàrdàlàr, sàvdîgàr và sàyyohlàr birîr tàd- birni bîshlàshdàn àvvàl, àlbàttà, ulàr bilàn màslàhàt- làshgànlàr. Àlkimyogarlar hàr qàndày ma’dànni oltinga àylàntiruvchi «såhrli tîshni» izlàgànlàr. Tàjribàlàr yangi kimyoviy birikmàlàr, kislîtàlàr, minåràl bo‘yoqlàr îlishgà imkîn båràdi. Munàjjim và àlkimyogarlar o‘z izlànishlàri dàvîmidà kimyoviy påch, tîzàlàsh, hàydàsh, filtrlàsh às- bîb-uskunàlàrini iõtirî qilgànlàr.