Tarix-7 2017.(Uzb). indd

Dåhli sultînligi XIV–XV àsrlarda. Eltutmishning vàfîtidàn so‘ng màmlàkàtdà tàõt uchun kuràsh kuchà- yib kåtàdi. Bu urushlàrdà g‘îlib chiqqàn và tàõtni egàllàgàn Àlîuddin Õiljiy islîhîtlàr o‘tkàzib, dàvlàt õàzi- nàsi dàrîmàdlàrini ko‘paytiràdi. Xiljiy kuchli qo‘shin tuzib, o‘zbîshimchà fåîdàllàrni bo‘ysundiràdi. Bu dàvlàt vàqtinchàlik bo‘lsà-dà o‘zining àvvàlgi qudràtini tiklàshigà yordàm båràdi. Dåhli sultînligining kuchli và intizîmli qo‘shini bo‘lishi shimîldàn mo‘g‘ullàr hujumlàrini qàytà- rish imkonini beradi.

Õiljiyning vorisi Muhàmmàd Tug‘luq 1325-yilda tàõtgà kålàdi. U o‘z hukmdîrligini îtàsi pàytidà mustàqillik yo‘li- ni tutgàn knyazliklàrni bo‘ysundirishdàn bîshlàydi. O‘zini

«Iskàndàr Zulqàrnàynning dàvîmchisi» dåb nomlagan sultîn dàvridà Hindistîn yarimîrîli to‘liq birlàshtiriladi.

Sultînning soliq islohoti yuz bergan qurg‘oqchilik tu- fayli muvaffaqiyatsiz tugaydi. Tug‘luqning îltin và kumush

pullàr bilàn tång muîmàlàdà bo‘lishi mo‘ljàllàngàn mis tàngàlàrini zarb qildirishi uni ko‘p o‘tmày qàdrsizlànib kåtishga, har ikki islohotning natijasiz tugashiga olib ke- ladi.

Kåyingi hukmdîr Fåruzshîh Tug‘luq dàvridà sîliqlàr kàmàytirilib, dàvlàt yerlàri dåhqînlàrgà ijàràgà bo‘lib bå- rilàdi. Uning bîshqàruvi pàytidà qishlîq õo‘jàligi, hunàr- màndchilikning yuksalishi, îqilînà bîshqàruvi sultonga õàlq hîmiysi sifàtidà shuhràt kåltiràdi. Àmmî màmlàkàtdà XIV àsrdà bîshlàngàn siyosiy tàrqîqlik davrida, àyrim knyazlàrning mustàqillikkà intilish jàràyoni kuchàyib bîrà- di.

Dåhlining kåyingi sultîni Màhmud 1398–1399-yillàrda Àmir Tåmur qo‘shinlàrigà qàrshi kuràshàdi. Låkin tàjribàli sàrkàrdà Màhmud qo‘shinlàrini yångib, Dåhlini zabt età- di. Sîhibqirîn Sàmàrqàndgà ko‘plàb hind hunàrmàndlàri, må’mîrlàrini îlib qàytadi.

Shundàn so‘ng Hindistîn màydà knyazliklàrgà bo‘linib kåtàdi. Îràdàn o‘n yilchà vaqt o‘tib Sàyyidlàr sulîlàsi (1414–1451) tàõtgà kålàdi. Sàyyidlàr sulîlàsini àfg‘în qà- bilàlàri sàrdîri Bàhlul Lî‘diy (1451–1489) tàõtdàn tushirà- di. Uning nabirasi Ibrîhim Lî‘diy Zàhiriddin Muhammad Bîburgà qàrshi kuràshàdi.