Tarix-7 2017.(Uzb). indd

Sîhibqirîn Amir Tåmurning Îltin O‘rdà ustidàn 1391-yilda Qun- duzcha, 1395-yilda Tarak daryosi bo‘yidagi janglardagi g‘àlàbàlàri Rus yerlàri và Sharqiy Yevropa õàlqlàri- ning mo‘g‘ullàr zulmidàn îzîd eti- lishidà hàl qiluvchi îmillàrdàn bo‘- làdi.

Knyaz Ivàn III dàvridà 1480-yil- da Mîskvà Îltin O‘rdàgà bîj-yasîq

to‘làshdàn bîsh tîrtàdi. Shu tàri- qà Rus yerlàridà uzoq vaqt dàvîm etgàn mo‘g‘ullàr hukmrînligi ni- hoyasiga yetadi.

94-rasm. Amir Temur haykali

32-§. YEVROPA MADANIYATI

Dunyo haqidagi tasavvurlar. Bu davr kishilàri uchun vàqt tîng, kun, kåch và kåchàdàn ibîràt bo‘lgan. Insîn hàyoti fàqàt yil fàsllàrining: qish, bàhîr, yoz, kuzning almashi-

6. 
   — Jahon tarixi 7
   

95-rasm. Parij universitetida falsafadan ma’ruza o‘qilmoqda.

O‘rta asr miniatyurasidan

nuvi bilàn bålgilàngàn. Àyni paytda àhîli tomonidan àn’ànàlàr, urf- îdàtlàr và udumlàrning bàjàrilishigà qàt’iyan riîya qilingan.

Insînning o‘rtàchà umri uzoq bo‘lmasdan, îdàmlàr 40 yoshdàn so‘ng keksa hisoblangan. Bolàlàr o‘limi ko‘p bo‘lgan.

Shaharlàr và sàvdîning ri- vîjlànishi bilàn îdàmlàrda dun- yoni ko‘rish imkîniyati tug‘ilàdi. Sàlib yurishlàri esà yevropaliklàr

uchun dunyogà dàrchà îchgan edi. Sàyohàtchilàr uzîq màmlàkàtlàrdà yashîvchi õàlqlàrning urf-îdàtlàri và mà- dàniyatlàri hàqidà qiziqàrli ma’lumîtlàr îlib kålà bîsh- làydilàr.

Ulàrdàn biri vånåtsiyalik sàvdîgàr và sàyyoh Màrkî Pîlî edi. O‘zining «Màrkî Pîlî kitîbi»dà sàyyoh 1271–1295-yillar dàvîmidà Uzîq Sharq và Õitîydà ko‘rgàn-kåchirgànlàrini tàsvirlàydi.

Màîrifning tàràqqiyoti. G‘àr- biy Yevropa màdàniyati XII– XIII àsrlàrdàn yuksàlà bîsh- làydi. Shaharlàrning yuksàlishi, hunàrmàndchilik và sàvdîning rivîjlànishi, Vizàntiya và Àràb

96-rasm. Oksford universiteti

õàlifàligi màdàniyatlàri bilàn tàni- shuv yevropaliklàr dunyoqàràshi, bilim dîiràsini kångàytiràdi. Sha-

harlàrdà xususiy và shahar kångàshlàri bîshqàruvidàgi màktàblàr sîni îshib bîradi. Bunday màktàb o‘quv- chilàri cherkov màktàblàridàgigà nisbàtàn dunyoviy bilimlarni kångrîq và chuqurrîq îlishgàn. XII àsrdàn boshlab yirik shaharlàrdà dàstlàbki îliy màktàblàr – univårsitåtlàr îchilà bîshlàndi. Jumladan, Bolonya va Parijda ilk universitetlar tashkil topib, ular o‘z davri uchun yuksak ma’lumot berishgan. Eng yirik univårsitåt Pàrijdà edi. Uning àsîschisi qirîl õînàdîni ruhîniysi