Тарихшунослик фанидан

Avgustin asarlarida ikki – ilohiy va dunyoviy shaharlar mohiyatining tahlili.
Avgustinning yirik apologetik asarlaridan biri “Ilohiy saltanat haqida” risolasidir. 410 – yilda Alarix tomonidan Rimning xonavayron qilinishidan vahimaga tushgan odamlar, bu falokat rimliklarning eski dinlaridan voz kechib, xristianlikni qabul qilganliklari uchun yuz berdi, deb hisobladilar. Avgustin o‘z do‘sti Markellinning iltimosi bilan bunday qarashlarga zarba bermoqchi bo‘ldi. U takidlaydiki, davlatning ravnaqi eski ko‘pxudolik dini tufayli bo‘lmagan, chunki rimliklar xristianlikni qabul qilganlarida ham mag‘lubiyatlar uchun abadiy farovonlikka erishish uchun Rim xudolariga sig‘inishi zarur bo‘lmagan. Avgustin fikricha mushriklar xudolari hayotda ham manaviyatda ham hech qanday yordam berolmaydi. Xristianlik esa rimliklar foydalangan hamma moddiy boyliklarni berishi mumkin.
Avgustining bu asarida tarix falsafasi o‘ziga xos ishlab chiqilgan. Unda Avgustin ikki ilohiy va dunyoviy shahar mohiyatini tashkil qiladi. “xudo shahri” xudoga muhabbat bilan o‘zaro birlashgan odamlardan iborat. Dunyovi shaharda o‘z–o‘ziga muhabbat qo‘ygan o‘z sharafi va forovonligiga intiluvchi jonzotlar yashaydi. Shunday qilib bu shaharlar muhabbatning turlari bilan bir – biridan farqlanuvchilariga bo‘lingan. Shaharlar haqida gapirganda, Avgustin Rim imperiyasini nazarda tutmaydi. Uning qarashlari universal xarakterda bo‘lib, o‘sha paytda keng tarqalgan. Tarix qaytarilishlar (tsikl) bilan rivojlanadi degan qarashlarga qarshi qaratilgan edi. Avgustin ikki shahar o‘sishi va ravnaqini tahlil qiladi hamda ularning taqdiri haqida bashorat qiladi. Qiyomatdan keyin ilohiy shahar aholisi umumiy baxtga erishadi, dunyoviy shahar aholisi esa abadiy jazoga lekin Avgustin takidlaydiki, bu shaharlar o‘rtasidagi ikki xil holat vaqtga, zaruriy emas va u xudo irodasi bilan tugatiladi. Avgustin fikricha, yunon tarixchilari ham insoniyat rivojiga bo‘lgan qarashlarida buni anglab etmaganlar. Xudo tarix ustida hukmronlik qiladi, unga bo‘ysunmaydi (keyinchalik buni Gegel ham aytgan edi) Tarix qaytariqlar bilan emas, to‘g‘ri chiziq bo‘ylab rivojlanadi. Xudo yaratganga qadar o‘z ongida ma’lum vaqtda amalga oshirgan rejaga ega bo‘lgan. Bu rejada ikki shahar o‘rtasida kurash mavjudligi ko‘zda tutilgan, oqibatda bu reja tarixiy rivojlanish chegarasidan tashqarida g‘ayritabbiy kuchning aralashuvida amalga oshadi Avgustin tarixda hamma odamlarning “umumiyligi” va “Yakka”ligini ko‘radi. Masalan Geradot fors urushida faqat yunonlar va forslar o‘rtasidagi kurashni ko‘rgan bo‘lsa, Avgustin butun inson irqining yagonaligini takidlaydi. Bundan tashqari uning fikricha taraqqiyot faqat axloqiy va manaviy jabhada bo‘ladi. Bu kurashning eng cho‘qqisi gunoh natijasida vujudga kelgan. Ikki shahar o‘rtasidagi kurashni ilohiy shahar g‘alabasi foydasiga tugatish bo‘ladi. Shunday qilib, Avgustin fikricha tarixning so‘nggi maqsadi undan tashqarida, abadiy xudo hokimligidadir umuman olganda Avgustin o‘rta asrlar manaviy hayotiga juda katta tasir ko‘rsatgan mutafakkirlardan biri edi. U “cherkov otasi” nomiga nisbatan ko‘proq faylasuf sifatida mashhur bo‘lgan.