Тарихшунослик фанидан

4-MA’RUZA: ILK XRISTIANLIK TARIXI FALSAFASI. O’RTA ASRLAR TARIXI TEOLOGIYASI


Reja:
1. Avgustin va uning ta’limotida xristian dining tasiri
2. Avgustin asarlarida ikki – ilohiy va dunyoviy shaharlar mohiyatining tahlili
3. Tarixiy manbalarning o‘ziga xos xususiyatlari
4. Sh.A.Yazdiyning “Zafarnoma”si tarixiy manba sifatida
5. Klavixo va uning “kundaligi”
6. Ravzat us – Safo – poklik bog‘i


Tayanch iboralar: Xristian dunyoqarashining ta’siri. Avliyo Avgustin – “Xudo shahri to‘g‘risida”. (“Ilohiy shahar to‘g‘risida”). Ilohiy olam va inson dunyosi. Muqaddas tarix va dunyoviy tarix. “Ikki shahar” to‘g‘risida ta’limot. Vaqt haqida tasavvur. Taraqqiyot g‘oyasi. Xristian tarixshunosligining tavsifiy xislatlari. Dunyo va insonning o‘rta asrlardagi tushunchalari (ko‘rinishlari). O‘rta asr kosmosi. Abadiyat va vaqt to‘g‘risidagi o‘rta asr tushunchalari. Jamiyat va shaxs. O‘rta asrlarda fikrlashhning ramziyligi. O‘rta asr tarixi teologiyasida taraqqiyot g‘oyasi. O‘rta asr tarixiy bilimlarning tuzilishi. O‘rta asr tarixshunosligining tavsifiy xislatlari.

Rim imperiyasi parchalanib, uning o‘rnida o‘rta asr G‘arbiy Yevropa sivilizatsiyasi yuzaga kelgunga qadar o‘ziga xos o‘tish davri sodir bo‘ldi. O‘tish davrida yangi sivilizatsiya manaviyati va mafkurasi asoslari shakllandi. Eski dunyoning majusiy manaviyati uning dunyoqarashi va tafakkur tarzi Rim imperiyasi tanazzulga uchragan vaqtda mavjud bo‘lgan ijtimoiy mafkuraviy va axloqiy muhitga zid kelganligi uchun turli elatlar va etnik guruhlardan tashkil topgan fuqarolar va qullarning manaviy madaniyatining yani sivilizatsiya kurtaklari bo‘lgan xristian manaviyati, dunyoqarashi va falsafasiga o‘z o‘rnini bo‘shatib berishi davr taqozosi bo‘lishi bilan birgalikda uning shakllanishiga majusiy madaniyat va manaviyat ananalari qattiq qarshilik ko‘rsatadi. Rim imperatorlari bu kurashda ijtimoiy siyosiy va manaviy – tashkiliy taqib qilish usullarini qo‘lladilar. Sharqdan kelgan dinlarning tarqalishi imperiyaning o‘zida turli bidatchi diniy yo‘nalishlarning faoliyat ko‘rsatishi manaviy va mafkuraviy vaziyatni yanada murakkablashtirdi. Mana shunday sharoitda xristianlik inson va jamiyatni manaviy poklikka, ruhiy kamolotga olib boradigan ta’limot ekanligini asoslash shu ta’limotni himoya qilish, yani apologik (yun. Oro logia – biron narsani yoki kimsani himoya qilish) tadbir ko‘rish ehtiyoji tug‘ildi.

35. 
    va III asrda xristianlik tarixida apologetika yoki apologetlar davri vujudga keldi. Apologetika so‘zining lug‘aviy manosi himoya qiluvchi demakdir. Yani xristian diniy aqidalarini turli hujumlardan himoya qilishdir. Apologetlar davlatining xristianlikka nisbatan dushmanligini bartaraf qilishga intilishi bilan birgalikda o‘zlarining asarida xristianlik ta’limotini asrashga qolaversa, Rim saltanatini oqlab bo‘lmasligini ko‘rsatishga harakat qildilar. Afinada Misrlik oilada tug‘ilgan Kliment xristian falsafasini ishlab chiqishga harakat qilgan apologetlardan biridir. U platonizm va stoitsizmni chuqur o‘rgangan, xristianlikni qabul qilganidan keyin ham falsafaga nisbatan hurmatini saqlagan. Uning fikricha yunon falsafasini xristianlik bilan shunday sog‘lomlashtirish kerakki, undagi har bir odam xristian falsafasini qimmatini ko‘ra olsin va yana shuni takidlaydiki, falsafa xristianlikka, xususan ilohiyot ilmiga muqaddima bo‘lishi mumkin, xolos.
    

Falsafani xristian etiqodiga nisbatan muqaddima ekanligi, deydi. Kliment, Iso Masihning o‘zi tomonidan belgilangan insonlarni qutqarish uchun tanada mujassamlanib kelguniga qodir Iso Masih yahudiylarga qonun va ellinlarga falsafa berdi. Shu bilan xristian olamini qutqaruv ishiga tayyorladi. Xristian diniy-falsafiy taraqqiyotining yanada rivojlanishi bosqichi III-V asrlarga to‘g‘ri keldi. Bu davrda rivojlangan patristikada (patristikaning lug‘aviy manosi “ota”ni anglatib, bu nom ko‘pincha hurmat manosida harbiy episkoplarga berilgan) o‘zgacha g‘oyaviy va mafkuraviy vazifalar turgan edi. Patristika davrida xristian ilohiyotini tartiblashga harakat qilgan cherkov otalari tomonidan ikki sobor Ilkiy (325 – yil) va xalqidan (451- yil) oralig‘ida birinchi muhim asarlar yozildi. Sharqda ulardan biri Ioan Zlotust (347-407) dir. G‘arbda esa cherkovning eng yirik otasi Avreliy Avgustin bo‘lib, muqaddas (Blajenniy) deb nom olgan edi (354 – 430).