Tarbiyachining ma’naviy saviyasi

Tarbiya psixologiyasi

Reja:

• Tarbiya jarayoni va uning qonuniyatlari.
• Tarbiya, o‘z yo‘zini tarbiyalash va qayta tarbiyalash.
• Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilishning milliy va nazariy asoslari.

Tarbiyachining asosiy ko‘nikmalari.

• Tarbiyachining donoligi, ziyrakligi va mahorati shundaki, u har bir bola imkoniyatlarini yaxshilab o‘rganish va o‘sha imkoniyatlarni yanada ochish, undan foydalana bilish hamda rag‘batlantirib turishdan iborat.

Endi kollektiv ijodiy ishlar qanday tashkil etilishini ko‘rib chiqamiz. Buni uch bosqichda amalga oshirsa bo‘ladi:

• - jamoa bo‘lib rejalashtirshi;
• - tadbirlarni jamoa bo‘lib o‘tkazish;
• - jamoa bo‘lib tahlil etish.

Lekin, bu masalani quyidagi 6 bosqichda ko‘rib chiqilsa, yanada maqsadga muvofiq bo‘lur edi:

• 1-bosqich: jamoaning dastlabki ishlari. Bunda quyidagi savollarga javob topish zarur. Nima va kim uchun qilamiz? Qachon? Qaerda? Kim bilan? Kim tashkilotchi bo‘ladi?
• 2-bosqich: jamoa bo‘lib rejalashtirish. Reja oldin kichik jamoalarda ishlab chiqiladi. Uning bajarilish muhokamasi umumiy yig‘ilishga qo‘yiladi. Keyin bu rejalar muhokama etilib, keyin tasdiqlanadi. Bu davr ichida, sen nima qilishni xohlarding? Kim uchun? degan savollar yechimi hal etilishi zarur.

• 3-bosqich: jamoa bo‘lib ijodiy ishlarga tayyorgarlik. Buning uchun kengash tuziladi va vazifalarni birga bajarish maslahatlashiladi.
• 4-bosqich: jamoa bo‘lib ijodiy ishlarni o‘tkazish. Bunda jamoa rejasi amalga oshiriladi.
• 5-bosqich: natijalarni jamoa bo‘lib yakunlash va quyidagi savollarni hal etish maqsadga muvofiq. Nimaga erishdik va nima uchun? Rejadagi qaysi ishlar bo‘lmadi, nima uchun? Kelajakda qanday xulosa chiqarish mumkin? Qanday?
• 6-bosqich: yakuniy muhokama. Tajribalarni keyinchalik qo‘llash, uslubiy o‘ziga xosliklar tahlili, pedagogik o‘ziga xos yondashuvlarning xarakteri. Uslubiy tavsiyalar ishlanadi va ular qarab chiqiladi.

Tarbiyaviy ishlarda kattalar bilan bolalarni o‘zaro bog‘lovchi mazmun va shakl hamda usullar bo‘yicha jamoa ta’sirining o‘zaro munosabatlari alohida ahamiyat kasb etadi. Tarbiyachining mahorati bolalar munosabatlarini yo‘naltira olish san’ati bilan xarakterlanadi.

• Munosabatlar tizimchasida to‘g‘ri baholay olishni, fikrlashning shakllanishi asosida har bir jamoa a’zosining qimmatli tomonlari shaxs sifatida ochilib boradi. Shu jamoa ijodiy faoliyatini tashkil etishda dastlabki suhbatlashish ishni tugallash bosqichi uchun zarurdir. Bu o‘rinda bolalar qanday o‘zgarganligi qanday sifatlarga ega bo‘lganligi hisobga olinadi. Baho bu o‘rinda samimiy, o‘zaro bir-birlarini to‘g‘ri tushunish asosida bo‘lishi kerak.

• To‘g‘ri munosabatlar shakllanishiga yakuniy yig‘in, «chaqmoq» chiqarish tarbiyalanuvchi xulqi va muammolarni muhokama etish, har bir vazifalarni bajarishda ayrim shaxs ishini baholash va to‘g‘ri tahlil etishdan iborat bo‘lmog‘i zarur.
• Bolalar muhitida munosabatlarni to‘g‘ri boshqarish uchun ustoz tarbiyachiga jamoa ichidagi va jamoalar o‘rtasidagi bog‘liqliklarni, ziddiyatlarning kelib chiqish tabiatini bilish muhim hisoblanadi.

Jamoada shaxslararo muammolarni tadqiq etuvchilar bir necha qarama-qarshiliklarni ajratib ko‘rsatadilar.

• a) sinf jamoasining har bir a’zosini belgilab qo‘yilgan maxsus vazifasi bilan ayrim o‘quvchilar o‘rtasidagi ziddiyat;
• b) tashkilot faoliyatining asosiy rejasida belgilangan maqsad bilan, jamoaning har bir a’zosining shaxsiy maqsadlari o‘rtasidagi ziddiyat;
• d) axloqiy va huquqiy omillar o‘rtasidagi ziddiyat;
• e) bola tarbiyalanayotgan mikromuhitdagi ahloqiy tajriba bilan ijtimoiy axloq normalarining to‘g‘ri kelmasligi;
• f) tarbiyalanuvchida yetarli iroda sifatlarining, erinchoqlik (saranjom-sarishtalik)ning yetishmasligi, bir tomondan, tarbiyachining talabchanligi, ikkinchi tomondan, to‘g‘ri kelmasligi.