Tarbiya: muammo, yechim

II. Zamonaviy fan va ta’lim-tarbiya: muammo, yechim, natija
http://interscience.uz/
193 
Xulosa qilib aytganda, boshlang’ich sinflarda matematika darslarini dars mashg’ulotlari 
davomida turli interfaol metodlar, multimedia vositalari va innovatsion hamda pedagogik 
texnologiyalar yordamida tashkil etish, o’quvchilarni darsdan tashqari mashg’ulotlarda ham 
matematik ziyrakligini oshirish maqsadida turli mashg’ulotlar yo’lga qo’yish boshlang’ich sinf 
matematika fani o’qituvchilari oldida turgan muhim vazifalardan biridir. 
Foydalanilgan aabiyotlar 
-
L.Sh. Levenberg va boshqalar. “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish 
metodikasi” Toshkent: “O’qituvchi” 1985-yil. 
-
Bikbayeva N. va boshqalar. “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi” 
Toshkent: “O’qituvchi” 1996-yil. 
N. Boltayev, O. Qodirov “Boshlang’ich sinflarda matematikadan sinfdan tashqari ishlar” 
Toshkent: “O’qituvchi” 1982-yil. 
KIMYO SANOATIDA TEXNOLOGIK TIZIMLAR
Aminova Hilola Safarovna, Kenjayeva Nargiza Razzoqovna
Buxoro muhandislik texnologiya instituti akademik litseyi, Kimyo fani o'qituvchilari 
 
Annotatsiya: 
Hozirda butun dunyo bo‘ylab kimyo sohasida bir qancha innovatsion
 
yo‘nalishlar joriy etilmoqdaki, mamlakatda ushbu sohaning rivojiga olib kelmoqda. Maqolamizda 
kimyoviy-texnologik tizimlarning joriy etilishi hamda uning bosqichlari xususida taqdim etiladi. 
Kalit so‟zlar: 
kimyo, kimyoviy-texnologik tizimlar, modellashtirish, fan-texnika.

 
Hozirgi zamon kimyo sanoati hom ashyoni istemol maxsulotlari va ishlab chiqarish 
vositalari uchun qayta ishlashga mo`ljallangan keng miqyosdagi o`zaro aloqador apparatlar 
majmuasidan iborat. Har qanday kimyoviy ishlab chiqarish uchta asosiy ketma-ket bajariladigan 
bosqichdan iborat. Ular hom ashyoni tayyorlash, kimyyoviy o‗zgarish va maqsadli mahsulotni 
ajratib olishdan iborat. Bu ketma ket bajariladigan jarayonlar yagona murakkab 
kimyoviytehnologik tizimga (KTT) birlashadi. Bu tizimda alohida apparatlarning optimal 
parametrlari o‗zaro mos kelmaydi . Bundan ayonki, butun bir ishlab chiqarishning, korxonaning 
optimal ishlashi har bir apparatning optimal sharoitda ishlashining additiv funksiyasi bo‗la 
olmaydi. Shuning uchun tehnologik jarayonning har bir alohida elementini tadqiq qilish bilan birga 
KTT miqyosidan o`rganish zarur. 
Tizim – tashqi muhit bilan tasirlashuvchi va murakkab ichki tuzilishga ega, texnalogik 
jarayonlar va ularning birgalikdagi tasiri va harakati bilan o`zaro bog`liq bo`lgan ko`p miqdorli 
tarkibiy qisim va elementlar (apparatlar)ga ega obyektdan iborat. Element – mustaqil va nisbiy 
bo`linmas birlik. Bu qandaydir jarayon (kimyoviy,diffuziyali va boshqalar) sodir bo`ladigan 
apparatdir. Tizim – ma‗lum maqsadga yo`naltirilgan elementlar guruhi. Bu sistemsning mustaqil 
ishlaydigan qismi. Elementlar o`rtasida hamda tizimchalari o`rtasida turli hil aloqalar mavjud – 
material, energetik, informatik(axborot) va boshqalar. Elementlararo o`zaro aloqa oqim orqali 
bajariladi va elementdan elementga moddalar, energiya, issiqlik oqimi o`tishini aks ettiradi. 
Elementlar va aloqalar birligi tizim strukturasini tashkil etadi. Shunday qilib tizim – tashkil etuvchi 
elementlar va tizimchalarga ajratish mumkin bo`lgan bo`lgan murakkab abyektdir. Barcha 
tizimlarni nisbiy ravishda katta va kichik tizimga ajratish mumkin. Kichik tizimlar jarayon 
xususiyatidan kelib chiqqan holda, odatda, apparatlarni tashkil qilish va ularni ishlatishga bog'liq 
bitta jarayon bilan cheklanadi. Katta tizim esa kichik tizimlar yig'indisidan iborat bo'lib, ulardan 
miqdor va sifat tomonidan farqlanadi. 
Katta tizimga muvofiq belgilar: 
Ma'lum bir maqsadlilik va umumiy maqsad —mahsulot chiqarishga mo'ljallangan. 
Tizimlar o'lchami kattaligi, bajariladigan ish turi ko'pligi, elementlar soni va ular o'rtasidagi 
aloqalar miqdorining ko'pligi. 

---