Tarbiya: muammo, yechim

II. Zamonaviy fan va ta’lim-tarbiya: muammo, yechim, natija
http://interscience.uz/
201 
Zoologiyadan labaratoriya mashg‘ulotlarni kompyuter asosida tashkil etish natijasida 
quyidagi imkoniyalar yaratiladi: 
• Berilayotgan ma’lumot jonli, rangli, ovozli bo‘lishi; 
• Tirik hayvonni kesib o‘rganish shart emasligi; 
• Har-xil laboratoriya jihozlari talab etilmasligi; 
Sinf honasida mashg‘ulot o‘tkazish imkonini paydo bo‘lishi; 
• Jarayonni har bir o‘quvchi musrtaqil o‘ganishda o‘ziga hos sharoit yaratadi. Dasturiy-nazorat
vositalari test, topishmoq va boshqotirmalardan dasturlashtirilgan tarzda foydalanish barcha 
o‘quv 
predmetlarining 
asosini 
tashkil 
etadi. 
O‘quvchida 
mavzularni
mustahkamlash,o‘zlashtirish sifatini ko‘tarish maqsadida ushbu vositalarni yaratish va tadbiq 
etish mumkin. Ular test javoblarini topishi, ball yig‘ishlari va kompyuterning baholash mezoni 
asosida baholanishlari ko‘zda tutiladi. 
Qo‘shimcha tarzda topishmoq va boshqotirmalarning tavsiya etilishi o‘quvchining 
to‘plagan ballarini yanada oshirish uchun xizmat qiladi. Mavjud topshiriqlar va o‘yinlar 
o‘quvchining o‘tilgan va ma’lumotga ega bo‘lgan mavzulari yuzasidan tayyorlangan bo‘lib 
ma’lum vaqt oralig‘ida javob berishi talab yetiladi. 
Tadqiqot davomida o‘quvchilarning mavzuni o‘zlashtirish darajalarini aniqlash maqsadida 
ko‘p javobli test topshiriqlari texnologiyasidan foydalanildi. Bu topshiriqlarda javoblar soni ko‘p 
bo‘lib ko‘p bilimga ega bo‘lmagan o‘quvchi uchun ancha murakkablik tug‘diradi. 
Demak bu dasturlar o‘quvchilarni darslik bilan uzviy bog‘lashga yangi malumotlar olishga 
undashi bilan samaraliroqdir deb aytish mumkin. Bu kabi didaktik dasturiy vositalar o‘quvchining 
o‘z-o‘zini nazorat qil;ish mustaqil talim olish balki, ularning taffakurini rivojlantirishga ham 
alohida xizmat qiladi. 
Elektron darslik va elektron o‘quv dasturlari barcha yuqorida ta’kidlangan kompyuter 
vositalarining birgalikdagi dasturiy kompleksini tashkil etadi ayni bir mavzu to‘liq bayon etish 
uchun ko‘rib chiqilgan kompyuter texnologiyasining tiplaridan dars davomida foydalanish tavsiya 
etiladi. Masalan, o‘quvchiga zoologiya fanidan “Bir hujayralilar” sinfi , “Butli o‘rgimchakning 
ichki tuzilishi”, “Qushlarning organ sistemasi”, “Qushlarning skelet tuzilishi”, “Suvda hamda 
quruqlikda yashovchilarsinfi”, “Umurtqali hayvonlar yembrional taraqqiyoti bosqichlarining 
o‘xshashligi”, “Sut yemizuvchilarning ichki tuzilishi” mavzulari haqida ilk tushunchalarni 
yetkazib berish maqsadida hayvonning tashqi, ichki tuzilishini aks etiradigan namoishli tasvirlar 
taqdimot qilinadi. So‘ngra virtual eksperement-nazariy ma’lumotlarni amaliy mashg‘ulotlarda 
sinab ko‘rish imkonini beradi. Unda nafaqat oddiy tasvirlar, shuningdek hayvonning ichki 
organlarining faoliyati va o‘rnini tasvirlovchi animatsion tarzdagi ko‘rinishlaridan iborat 
materiallar beriladi. Ya’ni laboratoriya mashg‘ulotlarini bevosita kompyuter vositasida bajarish 
amalgam oshadi. Chunki zoologiyadan laborotoriya mashg‘ulotlaridagi hayvonning o‘rganish 
jarayoni ko‘pincha uning ichki organlari, ko‘payishi va rivojlanishi bog‘liq jarayonlarni kuzatish 
imkonini beradi. O‘quvchi tushunmagan atamalar, tayanch ma’lumotlarni o‘rgatuvchi dasturiy 
terenajorlar yordamida o‘rganadilar. O‘quvchi undan harflar yordamidagi atamalarni lug‘atiy 
ma’nosini anglab olishda foydalanadi. O‘quvchi mavzuni o‘rganib bo‘lgandan so‘ng, nazorat 
dasturi asosida uning bilimi ko‘nikmalari tekshiriladi. Bunda, o‘quvchi mavzu yuzasidan tavsiya 
etilgan ko‘p javobli test topshiriqlarni yechishga kirishadi. 
Yuqoridagi barcha jarayonlar elektron darslik va elektron o‘quv dasturlarining tarkibiy 
qismini tashkil etadi va ular uzviy bog‘liq holda qo‘llaniladi.