II. Zamonaviy fan va ta’lim-tarbiya: muammo, yechim, natija
http://interscience.uz/
166
Kalit so‟zlar:
musiqa, bolalar, psixologiya, musiqiy ta‘lim.
Respublikamiz taraqqiyoti va oʻzgarishlarga boy hozirgi paytda yoshlarni har tomonlama
kamol topishi davr talabi va ehtiyojidir. Yosh avlodni maʼnaviy baquvvat, bilimli, oʻz mustaqil
vatanimizdan faxrlanish tuygʻusiga boy kishilarni tarbiyalash zamonamizning
dolzarb mavzusi
hisoblanadi. Bu esa taʼlim tarbiya oldidagi murakkab, keng koʻlamli muammolardan biridir. Shu
sababli ham bejizga yurtboshimiz tomonidan taʼlim jarayonida olib borilayotgan saʼy-harakatlar
yoshlar kelajagi bilan bogʻliqdir.
Yoshlarni maʼnaviy va axloqiy tarbiyalashda qoʻshiq sanʼatidan foydalanish oʻquvchilarda
nafosat tuygʻularini har tomonlama shakllantirishda va oliyjanob fazilatlarni kamol toptirishda
muhim vosita boʻlib xizmat qiladi. Qoʻshiq kuylash va tinglash nafosat tarbiyasining bitmas-
tuganmas manbaidir, chunki u inson yuragi va aqlini zabt etuvchi maftunkor dunyodir. Darhaqiqat,
mamlakatimizda yosh avlodni vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash nafosat tarbiyasining asosiy
masalalardan biri boʻlib hisoblanadi. Musiqa tarbiyasi nafosat tarbiyasining asosiy va murakkab
qirralaridan biri boʻlib, u oʻquvchilarni bilim va yetuk malakalarga ega boʻlishlarini taʼminlaydi.
Xususan, yuqorida koʻrsatib taʼkidlab oʻtilgan koʻrsatmalarga amal qilishlik,
nafaqat darsning
samarasini, balki oʻquvchining dars olish darajasini oshiradi. Qachonki pedagog dars oʻtish
jarayonida fanlararo bogʻliqlik holatida musiqa madaniyati ham chetlab oʻtmasa. Bu asosan
boshlangʻich sinf oʻquvchilari uchun juda katta ahamiyatga ega. Xususan, darsni samarali va
mazmunli tashkil etishda musiqani siyosiy daqiqalarda,
dam olish daqiqalarida, mavzuga doir
videoroliklarda, lirik chekinish holatlarida, musiqa, tasviriy sanʼat, shuningdek,
texnologiya
darslarida qoʻllashlik oʻquvchini ruhlantiradi, nutqini oʻstiradi, mustaqil fikrlash va ijodiy ishlash
qobiliyatini shakllantiradi. Bu esa oʻz navbatida dars samaradorligini yanada oshiradi.
Maktabda musiqa ta‘lim-tarbiyasi inson ma‘naviyatini shakllantirish uchun xizmat qiladi.
Zero, u eng avvalo musiqiy madaniyatlilik darajasini shakllantirishi bilan ahamiyatli. Madaniyat-
ma‘naviyat ko‘rsatgichi sifatida keng qamrovli tushuncha bo‘lib, bahs-munozaraga mavzu
bo‘ladigan muammolardan biridir. Musiqa madaniyatini to‘gri yo‘lga ko‘yilishi tufayli insonda
muayyan musiqiy bilim,
tushuncha, malaka va ko‘nikmalar shakllanib, ular o‘z navbatida
shaxsning musiqiy – ma‘naviy dunyoqarashini tarkib toptiradi. Shaxsning musiqa madaniyati-
qobiliyat, bilim, malaka, ko‘nikma, musiqiy asarlarini baholay olish
singari sifatlar majmuida
namoyon bo‘ladi, ma‘naviy yuksalish omili bo‘lib xizmat qiladi. Shu bois, tarbiyaning ushbu turini
tarkib toptirishning eng avvalo oiladan boshlamoq maqsadga muvofiqdir. Keyinchalik bu jarayon
o‘rta maktab, o‘quv-tarbiyaning o‘rta maxsus va oliy bosqichlarida takomillashtirib boriladi.
Albatta, maktabda musiqani o‘qitish metodikasi fani musiqiy madaniyatni tarkib toptirishda
asos bo‘lib xizmat qiladi. Mazkur kurs bolalar bilan musiqiy ishlar sohasida o‘ziga xos tarixiy
ahamiyatga ega ekanligini ham bildiradi. Shu narsa aniqki, mustahkam ilmiy asosga ega, keng
amaliyotga qo‘llanib, sinab ko‘rilgan va shu bilan birgalikda doimo
takomillashib boradigan
metodikagina samarali hisoblanadi. Demak, musiqani o‘qitish metodikasi tor amaliy masalalarni
yoritishga qaratilgan u yoki bu aniq o‘quv vazifalarni ifodalash bo‘yicha tavsiyalarni belgilash
bilan chegaralanmaydi.
Bugungi kunda musiqa fanining yangi sohasi- funktsional musiqa orqali musiqaning kishi
psixikasi va fiziologiyasiga ta‘sirini o‘rganilishi buning boisidir.
Xulosa, musiqa darsi o‘zining aralash dars tipi (tuzilmasiga ega), ifoda vositasi (tili) va aktiv
psixologik ta‘siri bilan farq qiladi. Demak, musiqa darslari bolalarning shaxsiyati va
dunyoqarashining shakllanishida muhim rol o‘ynaydi.
Musiqa madaniyati darslar uchun alohida emotsional muhit xarakterlidir. Bu tabiiy hol,
albatta, chunki musiqa «hissiyotlar tili». Musiqa to‘lqinlantiradi, bolalarning ruxiyatiga ta‘sir
ko‘rsatib, muayyan kayfiyat uyg‘otadi. SHakllangan badiiy taassurotlar o‘qituvchi ta‘sirida
nafaqat ifodali ijro, balki «so‘z» san‘ati,
yuz ifodasi, turli harakatlar yordamida yanada
kuchaytiriladi. O‘quvchilar diqqati yangrayotgan musiqaga jalb etilib, ularning xayoloti
rivojlantiriladi. Musiqiy obrazlar
olamiga kirishishlari, ifodalilikni aniq his etishlariga erishiladi.
