Tarbiya: muammo, yechim

II. Zamonaviy fan va ta’lim-tarbiya: muammo, yechim, natija
 
HTTP://INTERSCIENCE.UZ/ 
51 
O‘kuvchilar orasida o‘qitishning interaktiv metodlaridan ko‘proq interaktiv ma’ruzalar, 
disputlar, munozaralar, aqliy xujum, rolli o‘yinlar mashhurdir. Rolli o‘yinlarda shunday 
vaziyatlar tanlanadiki, bunday vaziyatlar bilan o‘quvchilar xali to‘qnash kelmagan bo‘lishlari 
mumkin. Rolli o‘yin jarayonida aniq bir vaziyatni, harakatni to‘xtatib, ishtirokchi va 
kuzatuvchilardan nima yuz berayotganini so‘rash foydadan xoli emas. O‘yin davomida biz 
nimalarga erishdik, o‘zimizda qanday xislatlarni ochish, ularga o‘zimizning munosabatimiz, 
atrofdagilarning bunga munosabalari va hokozolar haqida fikr almashish imkoniyati yaratiladi. 
Aqliy hujumda ko‘pincha guruh bo‘lib qandaydir reja tuzishda va fikrlarni jamlashda 
foydalaniladi. Undan aniq ijtimoiy muammoni yechish yo‘lini topishda, ishtirokchilarning aniq 
fanlarni qay darajada o‘zlashtirganliklarini, u yoki bu predmetga munosabatini aniqlashda 
foydalanish mumkin. 
Munozara metodida munozarani boshlashdan oldin kerak bo‘ladigan bir necha savollar 
ba’zasi taklif etiladi. Guruh qanchalik katta bo‘lsa, shunchalik ayrim ishtirokchilarning 
dominantaligi ko‘zga tashlanadi, qolganlari esa umuman o‘z fikrlarini bildirmaydilar. Bu 
holatdan qochish uchun ishtirokchilarni kichik guruhlarga bo‘lish kerak. Har bir munozaradan 
keyin asosiy holatni yozma ravshda umumlashtirib o‘tiladi. 
Ishonch va o‘zaro hurmatlash muhitini yaratishning birgina muhim va sodda usullaridan 
biri munozara vaqtida muhokama qoidasini hamkorlikda ishlab chiqish talab etiladi. Bu 
jarayonni taxminan quyidagi tartiblarni joriy etish mumkin: gapirayotgan kishini diqqat bilan 
tinglang; bir kishi gapirayotganda qolganlar uni tinglaydilar; fikringizni bildirmoqchi 
bo‘lsangiz ko‘lingizni ko‘taring; gapni bo‘lmang; kimdir o‘z fikrini bildirayotganda kulmang 
(agar u xazil qilmayotgan bo‘lsa); munozarada faol ishtirok eting. Ishlab chiqilgan qoidalarni 
qat’iy amal qiling. 
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, interaktiv metodlar qo‘llanilanilishi jarayonida 
o‘quvchilar ruhan erkinlashtirish, faollashtirish, o‘z fikrlarini erkin bayon etish uchun 
imkoniyatlar yaratiladi. Ayniqsa introvert ya’ni o‘z fikrini boshqalar oldida bildirishga 
qiynaladigan bolalar uchun juda foydalidir. 
Hozirda pedagoglarimiz oldiga qo‘plab talablar qo‘yilmoqda, jumladan darslarda 
zamonaviy texnologiyalardan foydalangan holda darslarni tashkil etish bugungi kunning 
zaruriy talabidir. Chunki, texnika taraqqiyotiningg shiddat bilan rivojlanishi xususaan yoshlarni 
bu borada kattalardan ko‘ra oldinlab ketayotganligi sir emas. Shuning uchun bugungi kun 
pedagogi bolalarga har tomonlama o‘rnak bo‘lishi uchun o‘z ustida tinimsiz ishlashi, o‘quv 
jarayonida zamonaviy texnologiyalardan samarali foydalanishi lozimligi haqida ko‘plab fikrlar 
bildirilsada, xali hanuz darslarda an’anaviy usuldan chiqa olmayotgan pedagoglar talaygina. 
Darslarda o‘quvchining faolligi ta’minlanmas ekan o‘quvchi o‘z imkoniyatlarini to‘la ishga 
sola olmaydi, fikrini erkin bayon qilish qobiliyati rivojlanishi uchun sharoit bo‘lmaydi. 
Ta’lim jaryonidagi ana shunday muammolarni mana shunday ilmiy amaliy anjumanlarda 
muxokama etilib, amaliy choralar ko‘rilishi ta’lim jarayoni boshqaruvchilarining ham 
mas’uliyatli vazifasidir.