Тарбия комиллик сари қадам

Тавсия этиладиган мавзуга оид адабиётлар:

1. 
   Имом Ал Бухорий "Ал-жоме‘ ас-саҳиҳ”.
   
2. 
   Шавкат Мирзиёевнинг бир қатор маърузалари, жумладан, Олий
   

мажлисга мурожаатномаси 2020 йил 24 январь, Ўқитувчи ва мураббийлар куни муносабати билан ўтказилган тантанали тадбирдаги маърузаси.

3. 
   Каримов И.А. Юксак маънавият –енгилмас куч. – Т.: Маънавият, 2008.
   
4. 
   Холматова М. Оилавий муносабатлар маданиятини такомиллаштириш ва соғлом авлодни тарбиялаш муаммолари: – Тошкент, 1998. 270-бет.
   
5. 
   Каримов И. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. // Мулоқот. – Тошкент: 1998, 5-сон, 5-б.
   
6. 
   Ҳасанбоев Ж., Сарибоев Ҳ. ва бошқалар. Педагогика. – Т.: Фан, 2006.
   
7. 
   Маънавият юлдузлари – Т.: Ўзбекистон миллий энциклопедияси, 2011.
   

QOQSHOL (TETANUS)
O‘tkir yuqumli infeksion kasallik bo‘lib, qoqshol toksini keltirib chiqargan chaynov mushaklarining tonik qisqarishlari, vaqti-vaqti bilan talvasa tutishi, organizmning umumiy zaharlanishi bilan ta’riflanadi.

Etiologiyasi. Qo‘zg‘atuvchisi—ekzotoksin ajratuvchi, harakatchan spora xosil qiladigan tayoqcha bo‘lib, anaerob sharoitlarda rivojlanadi. Tuproqqa najas bilan birga tushib, o‘z hayot faoliyatini uzoq saqlab turadigan sporalar xosil qiladi. Kasallik aksariyat teri orqali yuqadi. Chaqaloqlar kindik yarachasi ifloslanganda zararlanishi mumkin. Kasallik patogenezida neyrotrop ta’sir ko‘rsata oladigan toksin asosiy rol o‘ynaydi. Qoqshol to‘qimalar nekrozi bilan davom etadigan chuqur sanchilgan yaralar va shikastlanishlarda ayniqsa xatarli hisoblanadi.

Qoqshol tayoqchasi toksini nerv tolalari oxirlariga, orqa va bosh miyaga ta’sir etadi. Toksik-simpatik nerv sistemasi tonusining oshnshi taxikardiya, gipertoniya, aritmiya, periferik tomirlar spazmi, ko‘p terlashni keltirib chiqaradi. Qokshol patogenezida metabolik buzilishlarga muhim ahamiyat beriladi.

Klinikasi. Inkubatsion davr o‘rta hisobda 6—14 kundir. Kasallik birdan umumiy xolsizlik, bezovtalanish va chaynov mushaklarining og‘riqli talvasasi, keyin yuz mushaklarining talvasali qisqarishi va tez orada og‘riq gavda mushaklariga o‘tishidan boshlanadi. Buning natijasida gavdaning yoyga o‘xshab egilishi, qorinning keskin taranglashishi, nafas buzilishlari rivojlanadi. Harorat o‘rtacha ko‘tarilgan bo‘ladi.

Ko‘p terlash va so‘lak oqishi qayd qilinadi. Xastalik odatda og‘ir o‘tadi va o‘lim hollari ko‘p bo‘ladi.

Kasallik klinik belgilarining og‘ir-yengilligiga qarab, xastalikning yengil, o‘rtacha og‘ir, og‘ir va juda og‘ir turlari farq qilinadi.

Qoqsholning yengil turida kasallikning asosiy klinik belgilari asta-sekin rivojlanadi, tonik talvasalar sust ifodalanadi, bunda o‘qtin-o‘qtin talvasa tutishi, o‘choqli infeksiyada mushaklar gipertonusi (mahalliy qoqshol) qayd qilinishi ehtimol. Bunday holat bir necha hafta mabaynida saqlanib turishi va nom-nishonsiz yo‘qolib ketishi mumkin.

Og‘ir kechadigan qoqshol nisbatan qisqa inkubatsion davr (3—5 kun) bilan ta’riflanadi. Kasallik o‘tkir, shiddatli boshlanadi. Trizm barvaqt paydo bo‘ladi,. chaynov mushaklari spazmi boshqa mushaklar spazmi bilan almashadi, yutinish qiyinlashadi. Bezovtalanish, jizzakilik, bosh og‘rishi kasallikning ilk belgilaridandir. Qoqshol tutqanog‘i kech paydo bo‘lib, uzoq vaqt davom etishi mumkin, asfiksiya, qon aylanishining buzilishi, dizuriya kuzatiladi, shu bilan bir qatorda bolalarda ko‘pincha beixtiyor siyib qo‘yish va axlat ajralishi qayd qilinadi.

Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda qoqshol tarqoq (generalizatsiyalashgan) turda kechadi, so‘rish akti buziladi, bezovtalik, yig‘loqilik paydo bo‘lib, bunga talvasalar qo‘shilib ketadi. Ilk bor tremor, blefarospazm qayd qilinishi mumkin.

Tashxisi. Shikastlanish anamnezida jarohatning ifloslanish ehtimoli borligiga ko‘rsatmalarni qo‘shgan holda, kasallikning tipik-klinik alomatlariga asoslanib qo‘yiladi. Qoqsholni strixnindan zaharlanish, isteriya, alveolyar yoki ensa abssessi (trizm), spazmofiliyadan ajrata bilish lozim. Chaqaloqlarda qoqsholni tug‘ruq natijasida kelib chiqadigan shikastlanishdan farq qilish zarur.

Davosi. Qoqsholga maxsus immunoglobulin (mushak orasiga 6 ml), 0,5 ml dan anatoksin bir kunda uch marta 3—5 kun oralatib yuboriladi. Shu bilan bir qatorda yurak-tomir vositalari va antibiotiklar ham tayinlanadi. Kasallik og‘ir kechganda maxsus apparatlar yordamida boshqariladigan sun’iy nafas oldirishni qo‘llagan holda traxeotomiya ko‘rsatilgan. Bemorlarni respublika, viloyat va shahar shifokorlarining ixtisoslashtirilgan bo‘limlariga yotqizmoq lozim.

Profilaktikasi. Maxsus profilaktika bo‘g‘ma, ko‘k-yo‘tal va qoqsholga qarshi assotsirlangan vaksina (AQDS) tarkibiga kiradigan qoqshol anatoksini bilan faol immunlash, shuningdek, shikast yetganda emlanmaganlarni faol sust immunlash (0,5 ml anatoksin, maxsus immunoglobulinni 3 ml

Profilaktikasi. Maxsus profilaktika bo‘g‘ma, ko‘k-yo‘tal va qoqsholga qarshi assotsirlangan vaksina (AQDS) tarkibiga kiradigan qoqshol anatoksini bilan faol immunlash, shuningdek, shikast yetganda emlanmaganlarni faol sust immunlash (0,5 ml anatoksin, maxsus immunoglobulinni 3 ml miqdorda 5 kun oralatib yuborish) yo‘li biln amalga oshiriladi.

ZARDOBDAN YUZAGA KELADIGAN KASALLIK
Xastalik yot jinsli zardobli proteinga sensibilizatsiyalangan organizmning anafilaktik reaksiyasidan iborat bo‘lib, zardob bilan davolangan shaxslarda -aniqlanadi. Kasallik isitma, teriga toshmalar toshishi bilan ifodalanadi.

Etiologiyasi va patogenezi. Zardobdan o‘tadigan kasallik yot jinsli zardobni birlamchi hamda ikkilamchi (ayniqsa ko‘p) yuborishda kuzatiladi. Yaxshilab tozalangan zardoblar ishlatilganda (diafermlar) zardob tufayli yuqadigan xastalik kamroq uchraydi va bir qator yengil turda utadi. Organizmning holati, reaktivligi va allergiyaga moyilligi kasallikning yuzaga kelishida hal etuvchi rol o‘ynaydi. Zardobning katta miqdorlarini yuborish zardob tufayli yuqadigan kasallik rivojlanishiga yordam beradi. Organizm holati, dastlabki sensibilizatsiya, organizmning individual reaktivligi, surunkali o‘choqli infeksiya va boshka omillar anafilaktik reaksiyaning paydo bo‘lishida muhim ahamiyatga ega.

Klinikasi. Zardob dastlab yuborilganda inkubatsion davr 7—12 kun bo‘ladi, dori takror yuborilganda reaksiya bir zumda paydo bo‘ladi. Kasallik nomutanosib xarakterda bo‘lgan isitma va toshma toshishidan boshlanadi. Zardob tufayli paydo bo‘ladigan toshma juda o‘zgaruvchan, uning elementlari tez yo‘qolib, tez paydo bo‘ladi. Ba’zan toshma to‘lqinsimon bo‘ladi. Ko‘pincha, ayniqsa zardob keltirib chiqaruvchi xastalik og‘ir kechganda teri bo‘g‘imlar soxasining shishuvi kuzatiladi. Qon bosimi pasayadi, ba’zan bronxit rivojlanadi, kichik yoshdagi bolalarda ich ketadi.

Periferik qonda leykopeniya, nisbiy limfotsitoz, trombotsitopeniya aniqlanadi, ECHT tezlashgan bo‘ladi. Zardob keltirib chiqaradigan kasallik 3—5 kun davom etadi, goho kasallik qaytalanishi ehtimol.

Toshma oldin zardob yuborilgan joyda paydo bo‘ladi. U ko‘pincha qattiq qichishish, limfa tugunlarining shishuvn, ba’zan bo‘g‘imlarning og‘riq berishi bilan kutiladi, goho aseptik nekroz ro‘y beradi. Anafilaktik shok o‘tkir, shiddatli rivojlanadi. Tana harorati yuqori raqamlargacha ko‘tariladi, umumiy bezovtalanish, issiqlik hissi, bosh og‘rig‘i, qorinda og‘riq turishi, qayt qilish, o‘tkir yurak-tomir yetishmovchiligi belgilari, qon bosimining pasayishi, tomir urishining yo‘qolishi aniqlanadi, sianoz paydo bo‘ladi. So‘ng tana harorati tushib ketadi, bemor hushidan ketadi, talvasalar, o‘z-o‘zidan siyib, axlat ajralishi, muzdek ter, teri qoplamlarining rangsizlanishi qayd etiladi Anafilaktik shok o‘lim bilan tugallanishi mumkin.

Tashxisi. Uni qo‘yish odatda qiyin emas. Xastalikni qizamiq, qizilcha, skarlatina, turli dorivor va allergik toshmalardan farq qilishga to‘g‘ri keladi.

Davosi. Kalsiy preparatlari, vitamin S, 0,01 dan 0,05 g gacha (yoshga qarab) dimedrol, ilik vannalar va boshqalar. Anafilaktik shokda inyeksiya o‘rniga adrenalin yuboriladi, venaga efedrin yoki adrenalin, teri ostiga antigistamin preparatlari (dimedrol, pipolfen), steroid gormonlar (venaga), kislorod, sun’iy nafas oldirish, sedativ vositalar tayinlanadi va bemor zudlik bilan shifoxonaga yotqiziladi.

Profilaktikasi. Tozalangan zardoblardan foydalanish, dorini Bezredko usulida yuborish.