Taraqqiyoti yangi bosqichining asosi

1) 
kapitalistik; 2) sotsialistik; 3) milliy ozodlikka erishgan 
davlatlarning aralash yo’nalishi 
haqidagi qarashlar bor edi. XX asr oxirlariga kelib biron-bir mamlakatning iqtisodiy taraqqiyotini qathiy 
qabul qilingan qoidalar doirasi bilan cheklab turish mumkin emasligi, taraqqiyot yo’llari (modellari) 
ancha keng ko’lam va maqsadga egaligi, ulardan birini tanlashda har bir mamlakat o’z ichki 
sharoitlaridan kelib chiqmog’i zarurligi mahlum bo’ldi. 
Iqtisodiyot nazariyasida ayrim olimlar iqtisodiy taraqqiyot modelini davlat tuzumi desa, boshqalar 
ijtimoiy-iqtisodiy formatsiya, uchinchilari esa ijtimoiy- iqtisodiy taraqqiyotning aniq belgilangan yo’li, 
deb hisoblaydi. Iqtisodiy taraqqiyot modeli, N.To’xliev va boshqa bir guruh olimlarning fikriga ko’ra, 
iqtisodiy munosabatlarning keng miqyosli tizimi bo’lib, u huquqiy, mahmuriy hamda 
O A
xo’jalik mexanizmlari orqali boshqariladi . Bunday munosabatlarning subhekti mulk egalari, xo’jalik 
faoliyati ishtirokchilari, uyushmalar, davlat va xususiy sektor, mamlakat doirasidagi mintaqa va 
tarmoqlar hisoblanadi. Iqtisodiy taraqqiyot modeliga axloq va dunyoqarash, mentalitet, turmush tarzi, 
madaniyat kabi ijtimoiy mehyorlar mahlum darajada o’z tahsirini o’tkazadi. 
Iqtisodiy taraqqiyot modeli global va milliy xarakterda bo’ladi. Hozirgi vaqtda taraqqiyotning bir qator 
tipik global quyidagi modellari mavjud: 
24
 Тухл^в Н., X,aK6epAHeB K. Эpмaмaтoв Ш., Хoлмaтoв Н. Узбeкиcтoн иктиcoдиёти aco^apn. - Т. “Узбeкиcтoн 
миллий энциклoпeдияcи” Дaвлaт илмий нaшpиёти, 2006. - 121-122-6. 

---

1.
 
 Osiyo taraqqiyoti modeli 
- jamoaning kuchli pozitsiyasi va diniy omilga asoslangan 
bo’lib, bu modelda undiruvchi sanoat va qishloq xo’jaligi asosiy o’rinda turadi. “Osiyo arslonlari” deb 
ehtirof etilgan: Janubiy Koreya, Singapur, Tayvan, Malayziya kabi mamlakatlar rivojlandi. 
Mustaqillikdan meros qolgan qaloq, anhanaviy iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o’tish. Bu 
model milliy mustaqillik sharoitida amalga oshadi. Bunda bozor iqtisodiyotiga xos belgilar xo’jalik 
turlarining transformatsiyasi orqali yuz beradi. 
1)
Azaliy natura xo’jalik bozor doirasiga tortilib, tovar xo’jaligiga aylanadi va undan bozor 
iqtisodiyoti belgilari o’sib chiqadi. 
2)
Kam rivojlangan, lekin real mavjud milliy kapitalistik xo’jalik bozor iqtisodiyoti tomon 
yuz tutadi. 
3)
Xorijiy kapital yaratgan xo’jalik, ishlab chiqarishning xorijiy sektori zaminida bozor 
iqtisodiyoti unsurlari rivoj topadi. 
Osiyo modelining muhim belgisi shundaki, unga bozor munosabatlari rivojiga xos bosqichlarning 
hammasidan o’tilmaydi, hatto ayrimlari chetlab ham o’tiladi. Masalan, qoloq natura xo’jalik to’g’ridan-
to’g’ri bozor iqtisodiyotiga xos yirik fermer xo’jaligiga aylanadi. 
“Yangi Yapon” yigit-qizlari bilak kuchiga va aqliga tayanadilar. CHetdan texnika, asbob-uskuna, 
kapital olib kelinadi. Ishchi kuchini “ajdoha”lar beradi. AQSH texnologiyasidan nusha ko’chirgan 
Janubiy Koreya ham tez rivojlandiki, bunda 1) ishchilarni bepul qayta o’qitish; 2) sanoat tarmoqlarini 
rivojlantirish; 3) subsidiya va past foizli kreditlar berish; 4) “Eksport” - iqtisodiyotning 
harakatlantiruvchi kuchi” aqidasi hukmron; 5) mamlakatda bilimdon va intizomli ishchi kuchlarining 
yetarliligi.