Taqrizchilar: Geografiya fanlari doktori, professor

Jadval 18 Dunyoning eng yirik mehmonxonalar zanjiri

Kompaniyalar	Shtab-kvartira ning joylash- gan joyi	Nomerlar soni, mingta	Mamlakatg‘ larni qamrab olgan	Asosiy savdo markazi
Sendant Korporeyshn*	AQSH	515	13	Deyz Innz, Ramada, Xovard Jonson, Super 8, Trevelodj, Vingeyt Inn
Bass Xoutelz end Risorts**	Buyukbritaniya	458	87	Xolidey Inn, Xolidey Inn Ekspress, Inter-Kontinental
Choys Xoutelz Inerneshnl	AQSH	321	38	Komfort Innz end Syuts, Kvoliti Xoutelz end Syuts, Ekonolodj
Marriot Inerneshnl	AQSH	310	52	Marriot Innz end Syuts, Kurtyard
Best Uestern Inerneshnl	AQSH	301	72	Best Uestern
Akkor	Fransiya	289	79	Motel 6, Novotel, Ibis
Starvud Xoutelz end Risorts Uorlduayd ***	AQSH	195	71	Sheraton Xoutelz end Risorts
Promus Xoutelz Korporeyshn	AQSH	189	8	Xempton
Xilton Xoutelz Korporeyshn	AQSH	103	4	Xilton Innz
Xayyatt Xoutelz Inerneshnl	AQSH	82	38	Xayyatt Xoutelz Risorts

* 1997 yil «Xospiteliti Franchayz Sistema» mehmonxona zanjiri hosil bo‘ldi.
** Mehmonxona kompaniyalari «Xolidey Inn», va «Inter-Kontinental Xoutelz end Risorts» egalik qiladi.
*** 1997 yil «Ay-Ti-Ti Sheraton» mehmonxonalar zanjirini sotib oldi. Manba: A.Yu.Aleksandrova. Mejdunarodniy turizm. M., 2004.
Otellarning turli zanjirlarga qo‘shilish shakllari. Bu korxonani mehmonxona kompaniyasini joylashtirish uchun sotib olinishishi bo‘lishi mumkin. Ular bilan franshiz shartnomalar yoki boshqaruvga kontrakt tuziladi. Ko‘proq integratsiyalashgan mehmonxonalar zanjiri konsolidlashgan va qudratli hisoblanadi.
Ular teng huquqli korporativ a’zo korxonalardan iborat bo‘ladi. Ammo mehmonxonalar zanjirining keng tarqalishi va umumjahon tan olinishida franchayzing tufaylidir.
Franshiza mohiyatan savdo markasi prokatini bildiradi. Korporatsiya, xususan mehmonxonalar tadbirkorga yagona standartda ularning nomi ostida o‘z xususiy ishini yuritish huquqini beradi. U franshiza oluvchiga bu faoliyatni amalga oshirishda hamkorlik qiladi. O‘z mavqeyini saqlab qolish maqsadida uni nazorat qilib turadi. Potensial franshiza oluvchini tanlab olish murakkab jarayon. Har bir mehmonxona kompaniyalari bunga o‘z mezonlaridan kelib chiqib yondoshadilar. Ko‘pincha franshiza shartnoma tuzish uchun majburiy shart sifatida korxonaning minimal hajmi (50-150 o‘rin), majud restoran, bar, o‘z korxonasi, basseyn, konferensiyalar va yig‘ilishlar o‘tkaziladigan bino qo‘yiladi. Amerikaning «Xolidey Inn Uorlduayd» mehmonxona zanjirida hal qiluvchi bo‘lib korporatsiyaning otel binosiga bergan ta’rifi standartga to‘g‘ri keladimi yo‘qmi, hisoblanadi. Bir kun kelib bunday testdan o‘tgan franshiza oluvchi yuqori daromadni ko‘zlashi mumkin.
1996 yil Nyu York universiteti tomonidan o‘tkazilgan tadqiqot ma’lumotlariga ko‘ra, ishga aloqador turistlarning 3/4 va dam olishga borayotgan turistlarning 2/3 savdo markasidan kelib chiqib, otel tanlaydilar. Mehmonxonalar zanjirida bitta xona daromadi, mustaqil otellarga qaraganda 7 marta yuqori ekanligi hisoblab chiqilgan.
Firma ramzidan tashqari, bosh tashkilot tadbirkorga sinalgan usulda biznes yuritish imkonini beradi. Jumladan, nou-xau, xodimlarni o‘qitishga yordam qiladi va maslahat ko‘magi beradi. Shuningdek reklama kompaniyasi o‘tkazishni o‘z zimmasiga oladi. Mehmonxona korporatsiyalari o‘z a’zolarini bron qilingan o‘rinlar kompyuteriga ulaydi.
Franshiza oluvchi o‘z navbatida mijozga savdo markasiga mos keladigan sifatli xizmat ko‘rsatish majburiyatini oladi. U korporatsiyaga bir martalik kirish badali to‘laydi va bundan tashqari muntazam ko‘shimcha pul o‘tkazib beradi.
Birlamchi badal hajmi har xil bo‘lishi mumkin. «Xolidey Inn Uorlduayt» mehmonxonalar korporatsiyasi bu badalni bir xona uchun 100 dollar, umumiy hisoblanganda 30 ming dollar kam bo‘lmagan holda belgilagan. «Xilton Xoutelz Korporeyshn» - birinchi 100 xonaga 250 dollardan, 100 xonadan yuqorisiga xona uchun 150 dollar qilib belgilagan.
Franshiza beruvchi ayrim kompaniyalar otelni qayta jihozlashni ko‘zda tutadi.
Bu uning savdo markasidan foydalanish huquqini qo‘lga kiritish uchun qilinadi. Misol uchun, Amerika mehmonxonalar korporatsiyasi «Ay-Ti-Ti Sheraton» agar mehmonxonada 150 dan ortiq xona bo‘lsa 15 ming dollar, unga qo‘shimcha qayta jihozlash uchun har bir xonaga 100 dollar talab qiladi, hammasi bo‘lib 40 ming dollardan oshmaydi.
Kirish badalidan tashqari, franshiza oluvchi joriy to‘lovlar to‘laydi. Amerika mehmonxonalar korporatsiyasi «Xolidey Inn Uorlduayt» bilan franshiza shartnomasi bo‘yicha otel savdo markasidan foydalanganlik uchun bir xona fondi yillik daromadidan 4 % to‘lashga majbur. Franshiza beruvchi o‘tkazgan reklama kompaniyasida ishtiroki uchun yillik daromaddan 1,5%, lekin bu xonaning sutkalik narxining 0,08 dollaridan ko‘p bo‘lmasligi kerak. O‘rinlarni band qilinishi tizimiga ulanganlik uchun yillik daromaddan 1% to‘laydi. Lekin sutkasiga 0,06 dollardan oshmasligi lozim.
Boshqa Amerika mehmonxonalar kompaniyalari o‘zlarining savdo markalarini berishda xona fondidan yillik daromadning 1,5 dan 5% gacha hajmda to‘lovni ko‘zda tutadi. Reklama kompaniyasida ishtirok etganligi uchun odatda yillik daromadning 1 dan 3,5% gacha to‘lashga to‘g‘ri keladi.
Franshiza munosabatlari tizimi ayrim chegaralanishlarga qaramay, korporatsiya tomonidan qat’iy nazorat bilan bog‘langan. Bu turgan gap uning ishtirokchilariga ustunlik yaratadi. Franshiza beruvchi kompaniya o‘z biznesi chegarasini katta kapital va joriy harajatlarsiz tez kengaytiradi.
Firma ramzi berish vositasi jahon bozoriga chuqurroq kirib borishga imkon tug‘diradi. Misol uchun «Ay-Ti-Ti Sheraton» Amerika, Yevropa, Osiyo, Afrika, Tinch okeani havzasi, Yaqin Sharq singari hududlaridan jahonning 62 mamlakatlarini qamrab olgan.
Franshiza oluvchiga tizim yangi ishlab chiqarish birligi yaratish, yoki eski profilni o‘zgartirish, bosh tashkilot texnika axboroti va tajribasi tufayli qaltislikni kamaytirishga yordam beradi. Agar AQShda yangi barpo qilingan korxonalar orasida yarimi o‘z faoliyatni 2-3 yildan keyin tugatishini hisobga olsak, 5 yildan keyin bankrotlik darajasi 70% ga yetadi. Franshiza kompaniyalari o‘rtasida esa har yili faqat 4% gina yopiladi.