Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti Sharq sivilizatsiyasi va tarix fakulteti MOXT va M yo‘nalishi 4-kurs dariy- ingliz guruhi talabasi Bobobekov Ro’ziboyning Markaziy Osiyo xalqlari tarixi fanidan tayyorlagan
Taqdimoti
XX аsrning birinchi yarmidа Shаrqiy Turkistоn, Tibеt, Оltоy хаlqlаrining ijtimоiy-siyosiy vа mаdаniy hаyoti.
Reja
Sharqiy Turkiston va Sovet Ittifoqi munosabatlari Tibet – Xitoy munosabatlari.
Afg‘oniston I jahon urushi davrida. Hokimiyatga "Yosh afg‘onlar”ning kelishi va uchinchi ingliz-afg‘on urushi. Sovet-afg‘on bitimi. «Yosh afg‘onlar» islohotlari.
Xulosa
Foydalangan Adabiyotlar
Muallif:Alisher Doniyorov
“Markaziy Osiyo Xalqlari Tarixshunosligi” darsligi Toshkent: NIF MSH 2020
Darslik 10 ta mavzudan iborat 444 ta saxifadan iborat bo’lib. Eng qadimgi davrdan boshlab O’zbekistonning mustaqillikga erishigachon bo’lgan davr aks ettirilgan.
B.V.Yusupov “Tibet” O’zdavnashr Toshkent -1954 Mazkur asar Tibet xalqlari, ularning qisqacha tarixi,urf odatlari,xo’jaligi, Tibet tabiati va geografiyasi haqida ma’lumot beradi
B.G.Korgun “ история Афганистона” XX asrda yuz bergan Afg’onistondagi ijtimoiy iqtisodiy va siyosiyvoqealar davlat to’ntarishlari, hokimiyat uchun kurashlar, davlat va respublikaning tashkil topishi haqida keng ma’lumotlar olishimiz mumkin. Ushbu kitob Alixonto’ra Sog’uniy qalamlariga mansub nodir asardir. Muallif “Turkiston qayg’usi” (1966-1973) nomli bu asarida qanday qilib bosqinchilarga qaram bo’lib qolgani va dinni,vatanni,millatni asrash kerakligi, mustaqillikni qo’lga kiritish uchun nimalar qilmoq zarur ekanligi to’g’risida o’sha mustabid sovet tuzumi davrida yetuk siyosiy arbob sifatida chuqur siyosiy-ijtimoiy mantiq asosida mukammal bayon etadi. Shu bilan birga bu asarda Markaziy Osiyo xalqlarining eng qadimgi davrlardan ti XIX asr oxirigacha bo’lgan davr ichida qimmatli malumotlar bor.
XIX asrda Sin imperiyasi zulmiga qarshi bo‘lib o‘tgan milliyozodlik kurashlari XX asrda ham to‘xtagani yo‘q.
XX asrning boshlaridanoq butun Sharqiy Turkiston bo‘ylab qo‘zg‘olonlar keng quloch yoydi.
Koshg‘ar, Yorkent va Xo‘tan shaharlarida uyg‘urlar Xitoy mustamlakachi ma'murlariga qarshi qo‘zg‘olon ko‘tardilar.
Dоniyorоv А.Х. Mаrkаziy Оsiyo хаlqlаri tаriхi. O‘quv qo‘llаnmа. −T., TDSHI, 2014. (109 bet)
1912-1913 yillarda Qumul tog‘larida bo‘lib o‘tgan qo‘zg‘olonlar, ayniqsa, shiddatli tus oldi. Qo‘zg‘olonga Temur Xalfa boshchilik qiladi.
Ammo qo‘zg‘olon tez orada bostiriladi. Temur Xalfa va qumulliklarga qo‘shilish maqsadida bo‘lgan
Turfon shahri aholisi ko‘targan qo‘zg‘olonga boshchilik qilgan Muhitdin va uning safdoshlari qatl ettiriladi.
Dоniyorоv А.Х. Mаrkаziy Оsiyo хаlqlаri tаriхi. O‘quv qo‘llаnmа. −T., TDSHI, 2014. (109 bet)
1931 yili uyg‘ur xalqining keng ko‘lamli milliy ozodlik qo‘zg‘oloni Qumul tog‘larida boshlandi.
O‘lka sharqiy qismidagi Qumul shahrida ham yirik qo‘zg‘olonlar bo‘lib o‘tadi. Xo‘ja Niyoz hoji boshchiligidagi bu qo‘zg‘olon g‘alabalari kengayib,
uyg‘ur davlatining boshqa hududlariga ham kuchli ta'sir ko‘rsatish bilan xalqning ozodlikka va mustaqillikka intilishini kuchaytirdi.
Hoji Niyoz 1889 –yil Kumulning Taarat qishlog’ida tug’ilgan. Hoji Niyoz mahalliy zodagonlar va Xitoy hukmronligiga qarshi kurashgan. 1933-yil 12-noyabrda Turkiston Islom respublikasi birinchi prezidenti lavozimini egallaydi.1941-yil Urumchida vafot etadi.
Dоniyorоv А.Х. Mаrkаziy Оsiyo хаlqlаri tаriхi. O‘quv qo‘llаnmа. −T., TDSHI, 2014. (109 bet)
Sharifxon boshchiligidagi Oltoy okrugi shimolida yashaydigan qozoqlar
janubda yosh knyaz Maxavan boshliq Qorashahar mug‘ullari
hamda dung‘onlar va qirg‘izlar ham qo‘shiladilar
Uyg‘urlarga
Turfon shahridagi qo‘zg‘olonga taniqli uyg‘ur jamoat arbobi, savdogar Maqsud Oxun Muxitov va uning ikki ukasi rahbarlik qiladi
Dоniyorоv А.Х. Mаrkаziy Оsiyo хаlqlаri tаriхi. O‘quv qo‘llаnmа. −T., TDSHI, 2014. (110 bet)
Qo‘zg‘olonlar keskin tus oladi.
Xitoy zulmiga bo‘lgan umumiy nafrat bu xalqlarni jipslashtirib, yakdil harakat qilishlarini ta'minladi.
Oqibatda, 1933 yilning bahoriga kelib, qo‘zg‘olonchilar Sharqiy Turkistonning 90% ni nazorat ostilariga olishga muvaffaq bo‘ldilar.
Dоniyorоv А.Х. Mаrkаziy Оsiyo хаlqlаri tаriхi. O‘quv qo‘llаnmа. −T., TDSHI, 2014. (110 bet)
